ABY WARBURG 

bilderatlas mnemosyne'de

yerleşik tutku ve içgörü

GÜLAY YAŞAYANLAR

"

BIlderatlas Mnemosyne’de yer alan imgelerin tematik diziliminde hem cezbedici, hem de tehditkâr bir girişimin varlığı, materyallerin herbirinin tarihsel bir ipucu değeri taşıdığını açığa çıkarır. Burada yaratıcı potansiyel hafıza devreye girmekte ve bir kavrayış sorunsalının montaj tekniğiyle yapılandırılması yoluyla imgelerin birbiriyle uyumlu görünen durumu önem kazanmaktadır. İmgelerin ardışık düzeninde esasen kendi aralarında kesintiye uğrayan uzlaşmaları, montajlamanın getirdiği kaynaşmadan ziyade çoğu zaman bir yabancılaşmayı devreye sokmaktadır.

Bildereatlas Mnemosyne İçgörü

Cover of exhibition “Aby Warburg, Bilderatlas Mnemosyne: Reconstuction-Commentary-Revision Atlas, Curators: Roberto Ohrt and Axel Heil) © ZKM | Zentrum für Kunst und Medien, 2016, Karlsruhe. https://zkm.de/en/exhibition/2016/09/aby-warburg-mnemosyne-bilderatlas

Aby Warburg, günümüzde tarihin ve kültürün aktarımında imgenin dolaşımı ve değişimi sorunsalı üzerinden geliştirdiği ve duygunun gücünden beslenen bakış-yorum ayrıcalığı ile dikkatleri çekmektedir. Şeylerin doğal durumlarından radikal bir kopuşa işaret eden ve hatırlama edimleriyle şekillenen bu kavramsal yönelim, bu yeni anlam üretme vaadi, kültürel tarih ve sanat alanında etkili olmaktadır. Sosyoloji, doğa, din ve mitoloji referanslarıyla beslenen, zaman ve mekân ötesi estetik bağlamı itibariyle de kapsamlı bir hâle gelen bu bakış-yorum, geçici bir auranın varlığıyla beliren görüntü unsurlarının durgunluğunu hızlıca alt üst etmekte ve farklı bir imaj formülasyonu ile Warburg’un saplantılı iç-görüsünü açığa çıkarmaktadır. Bu bağlamda, imgelerin arkaik yapısını tartışan, doğal bir ayıklama yöntemiyle kültürel hafızanın karmaşık hâlini ortaya koyan Bilderatlas Mnemosyne de, adeta duygusal bir muharabe alanı olarak önem ve değer kazanmaktadır. 

Warburg; Bilderatlas Mnemosyne’de, sanat tarihinden alınmış görüntüleri görsel kültürün tezahürü olarak ele alırken, bellekte donmuş ve katılaşmış hâldeki önemli ikonik figür ve heykelleri devinime sokan ve enerjiyle buluşturan heterotopik bir uzam yaratmıştır. İmgeleri farklı dil kodlarının göstereni olarak yan yana sıralamakta ve anlam ikiliklerinden oluşan ara boşluklarda yeni düşünme alanları açmaktadır. Bilderatlas Mnemosyne’in her panelini, basit bir fotomontaj pratiğiyle yeniden üretebilmekte, hafızanın bulanık ve yabancılaşmış imgelerini, taşlaşmış huzursuzluklarından sıyırarak yaşayan dinamik formlara dönüştürmektedir. (1) 

Warburg’da görsel unsurları montajlayarak bir araya getiren iç-görü; geleneksel kültür biçimlerinin taşıyıcısı olan imgenin varlığı ve kullanımıyla alâkalıdır. İmgenin siyasal, sosyal ve kültürel niteliği ve değişimi üzerinden gündeme gelen bilinçdışı kaynaklı sorulara yanıt arayan ikonografik irdeleme anlamına da gelmektedir. O yüzden Bilderatlas Mnemosyne; kavramsal ve görsel açıdan önem arz eden fotoğrafların, mektupların ve özel notları da içeren şeylerin ilişkiselliklerinde aslında neyin görünür olduğu konusundaki sorgulamaları yansıtmaktadır. Warburg, bu çok parçalı düzenlemede, materyali çeşitleme ve zenginleştirme gücünün, derinliğine gelişen bir anlamlandırma ile çok daha etkili bir hâle geleceğini de göstermektedir.  

notlar

1  Fotomontaj, iki veya daha fazla orijinal görüntünün bir araya getirilmesiyle oluşan tümel bir görüntüdür. İzleyicileri, gruplanmış görüntüler arasındaki kurduğu yeni ilişkisel durum üzerinde düşünmeye sevk eden potansiyeli nedeniyle önemli ve tercih edilen bir tekniğe dönüşmüştür. Dahası, teknik olanaklarla kesip yapıştırılarak elde edilen orijinal veya buluntu fotoğraflar, farklı unsurların (metinler ve desenler ve şekiller gibi) yanına yerleştirilebilir. Ya da, yeni bir görüntü, orijinal bir fotoğrafın kesilmesiyle değiştirilmesiyle de elde edilebilir. Fotografik görüntüyü diğer her şeyin üstünde tutan fotomontaj, dikkat çekici bir görsel dinamizme sahiptir. Doğrudan serbest çağrışıma yönelen potansiyeli nedeniyle, sanatçılar tarafından benimsenmekte ve kışkırtıcı ilişkiler yaratmak düşüncesiyle sıklıkla kullanılmaktadır.

2  Susan Buck-Morss, Görmenin Diyalektiği / Walter Benjamin ve Pasajlar Projesi, Çeviren: Ferit Burak Aydar, Metis Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, Ocak 2010, sf. 85. 

bilderatlas deneysel düzenleme

Aby Warburg, Mnemosyne Atlas, 1929 (last version), Panel 39 (reconstruction by Roberto Ohrt and Axel Heil, 2020). Photo: Tobias Wootton. (Warburg Institute/Fluid, London)

Bildereatlas Mnemosyne İçgörü

Aby Warburg, Mnemosyne Atlas, 1929 (last version), Panel 41 (reconstruction by Roberto Ohrt and Axel Heil, 2020). Photo: Tobias Wootton. (Warburg Institute/Fluid, London)

Bilderatlas Mnemosyne’de yer alan imgelerin tematik diziliminde hem cezbedici, hem de tehditkâr bir girişimin varlığı, materyallerin herbirinin tarihsel bir ipucu değeri taşıdığını açığa çıkarır. Burada yaratıcı potansiyel hafıza devreye girmekte ve bir kavrayış sorunsalının montaj tekniğiyle yapılandırılması yoluyla imgelerin birbiriyle uyumlu görünen durumu önem kazanmaktadır. İmgelerin ardışık düzeninde esasen kendi aralarında kesintiye uğrayan uzlaşmaları, montajlamanın getirdiği kaynaşmadan ziyade çoğu zaman bir yabancılaşmayı devreye sokmaktadır. Tıpkı Benjamin’in belirttiği gibi: Montaj tekniği, ilerici bir biçim olarak, yerleştirildiği bağlamı kesintiye uğratır ve dolayısıyla yanılsamaya karşı koyar. (2) Ve/fakat, panel yüzeylerine teyellenen imgelerin temsil gücü, gösteren ile gösterilen arasındaki anlam boşlukları nedeniyle aslında kavramsal bir nitelik kazanmaktadır. Böylece, Warburg’un arkaik imgelere olan ilgisi, dönüşebilir bir montaj tekniği yoluyla, kendi kavramsal ve sahici içgörülerinin alanını da genişletir. Bu da Warburg’un poetik boyutlar ve gizemli notlarla fetişleşen bir bilinçdışının şizofrenik tonlarını göstermesi bakımından önemlidir.

Bu açıdan da her bir imgenin Bilderatlas Mnemosyne’in şizoid ruhunu ortaya koyan bir bütünselliğin parçası olduğunu söylemek mümkündür. Yeni bir sanatsal anlam inşası için, her bir imgenin bütüne destek veren tematik ruhunu iyi kavramak ve bu dizilimin Bilderatlas Mnemosyne’de yarattığı bugüne uzanan keşiflerle yüklü kültürel bir bellek inşasına dönüştüğünden şüphe yoktur. Warburg’un imajların gücüne gösterdiği ilgi, saplantılı-tutkulu bir hâl almıştır burada. Dahası, imgenin biçimsel yapısı hakkındaki -geleneksel değerlere karşı çıkan- hassasiyeti, özgürlükçü bir psikolojinin tüm montaj aralıklarına gizlenmiş bir iç görünün dilsel söylemiyle kararlı bir şekilde ifade edilmektedir. 

Öte yandan bu söylemin, ikonografik düzeni inşa eden fotomontaj çabasıyla birleşen ve eleştirel bir değerlendirmeye dönüşen bakış açısı, Warburg’un sanat eserlerine yaklaşımının esas boyutlarını, yani alternatif estetik bir algılamanın içsel yanını ortaya çıkarmaktadır. Warburg ayrıca burada, imge yapılanmasının nedenselliği ile tezahür eden görüntüler arasında katmanlanan yapıda ortaya çıkan psişik niteliği ayrıştırmakta ve bellek imgelerinde saklı kalan ifadelerin izini sürmektedir. 

Son bakışta Aby Warburg, Bilderatlas Mnemosyne’de de örneklendiği üzere; duygulara dayalı görsel bir ifade tarihinin ve hatırlanmaya adanmış imge düzenleriyle birlikte öznel tercihler arasındaki cezbedici bir zihinsel yabancılaşma oyununun tutkulu bir baş aktörü gibidir.

Gülay Yaşayanlar Copyright © 2025, All Rights Reserved

prof. gülay yaşayanlar  Sanatçı, sanat yazarı ve küratör. Plastik sanatlar alanında gündemde olan konular, kuramsal tartışmalar ve öne çıkan sanatçı tavırları ile ilgili çok sayıda yayını bulunmaktadır. İzmir ve Londra’da yaşıyor ve çalışıyor.

BILDERATLAS MNEMOSYNE  (1925 – 1929)

Aby Warburg izinde

Aby Warburg, Bilderatlas Mnemosyne – The Original, 2020 (installation view). Photo: Silke Briel. (Haus der Kulturen der Welt, Berlin) Exhibition: Aby Warburg: Bilderatlas Mnemosyne – The Original, 4 September – 1 November 2020, Haus der Kulturen der Welt, Berlin. 

Aby Warburg, 1924 yılında iyileşmesiyle birlikte; yeni araştırma ve inceleme gezilerine çıkar ve çok sayıda önemli konferans taslağı hazırlar. Bilderatlas Mnemosyne’in yaratıldığı bu dönemde, ayrıca derslere eşlik eden çok sayıda resim dizisi ve sergi projesi hazırlar. Derslerinin niteliğine ve uzunluğuna eşlik edecek düzenlemeler, deneysel nitelikleri ve görünümleriyle dikkat çekicidir. Dahası, buradadüzenlemelere yansıyan didaktik önermelerin çoklu bağlantıları ve görsel eşzamanlılığa bağlı dilsel canlandırmaya uygun plastiği son derecede önemlidir. Bu yaklaşım, özellikle sanat tarihi alanında süregiden bakış doğrusallığının yerini alan coşkulu bir sergileme pratiği ile gerçek deneysel düzenlemelerle karşı karşıya olduğumuzu gösterir. Warburg, resim düzenlemelerinde mevcut görsel malzemeyi bir arada sunabilen ve tamamen bağımsız bir mecraya dönüştüren atlas formatını kullanmıştır. Atlas düzenekleri bu bakımdan açık bilgi oluşumlarını sergileyen hem epistemik hem de estetik bir boyuta sahiptir; bilginin düşünsel ve duyusal niteliğini sunmayı hedefler. Warburg, Atlas formatıyla; araştırdığı temalara ilişkin tuhaf ya da orijinal verilerin, toplumsal (görsel) bellekte depolanması, yaban düşünce ve inanç aydınlanma arasındaki sürekli salınımları örnekleyen eserleri, salt dilsel bir betimlemeden ziyade, kendilerinin sunumuyla daha canlı bir hâle getirir. Her panel, neredeyse muhtelif resimlerin, haritaların, fotoğrafların, el yazması metinlerin, gazete ve dergilerden edinilmiş güncel resimlerin Warburg tarafından bozularak, montajlanmasından oluşmaktadır. Warburg’un bu yaklaşımı, aslında seçtiği reprodüksiyonların yan yana getirilmesi ve karşıtlaştırılması yoluyla etkileşimlerine olanak sağlayan, imge göçüne dair kapsamlı bir sanat tarihi anlayışı, kültürel-psikolojik referanslara sahip çözümleyici kuramsal bir model geliştirmiştir.

Bkz. Aby Warburg, Bilderreihen ve Ausstellungen. Gesammelte Schriften-Studienausgabe, Cilt II.2, Editörler: Uwe Fleckner ve Isabella Woldt, eds. Akademie Verlag, 471 pages, Almanca, 2012. 

HAZIRLAYANLAR: GÜLAY YAŞAYANLAR – MÜMTAZ SAĞLAM

ABY WARBURG VE BILDERATLAS MNEMOSYNE ÜZERİNE

NEW EXHIBITIONS 

memory and migration 2024

EXHIBITION

memory&migration: Warburg Institute 1926 - 2024

Exhibition, 1 October – 30 December 2024, Warburg Institute, Woburn Square, London. WC1H 0AB

Warburg Enstitüsü’nün, yürütmekte olduğu Warburg Rönesans projesinin tamamlanmasını ve yeni galeri mekânlarına kavuşmasını kutlamak amacıyla düzenlenmiş bir sergidir. Seçilen sanatçılarla yazarların ve kültür tarihçilerinin buluşturulduğu sergi, mevcut koleksiyonun tarihini ve gelişimini yansıtan görüntü ve nesneleri sunacak şekilde planlanmıştır. Warburg’un koleksiyonları; bilindiği üzere, metinlerle görüntüleri, toplumsal, bilimsel ve büyülü olanı bilgi ve görüntü unsurlarını birbirine bağlayan, özgün ve benzersiz şekilde bir araya getirilmiş bir birikimden oluşmaktadır. 

EXHIBITION

aby warburg: bilderatlas mnemosyne - the original

Exhibition, Curators: Roberto Ohrt and Axel Heil, 2 April – 22 June 2024, HKW Hause der Kulturen der Welt, in cooperation with the Warburg Institute London.

Sanat ve kültür tarihçisi Aby Warburg, son ve tamamlanmamış projesi olan Bilderatlas Mnemosyne‘de, antik çağdan Rönesans’a ve ötesine, çağdaş kültüre kadar uzanan zaman içinde yinelenen görsel temaların ve kalıpların izini sürer. Onun yaklaşımı, günümüzün görsel kültürü ve dijital görüntü egemenliğindeki imge dünyası için büyük önem taşımaktadır. HKW bu sergide, Bilderatlas’ın 63 panelini, Warburg’un orijinal görüntülerine uygun bir şekilde sunuyor. 

EXHIBITION

aby warburg: mnemosyne bilderatlas: reconstruktion-commentary-revision

Exhibition, Curators: Roberto Ohrt and Axel Heil, 31 August – 13 November 2016, ZKM Center for Art and Media in Karlsruhe.

Aby Warburg’un 150. doğum günü vesilesiyle ZKM | Karlsruhe, Bilderatlas’ının orijinal boyutlarında eksiksiz bir rekonstrüksiyonunu sergiliyor. Ayrıca, çağdaş sanatçılar tarafından sergilenen 13 sanatçı paneli sergiyi tamamlıyor. Bu sanatçılar arasında Linda Fregni-Nagler, Sarah Lehnerer, Jochen Lempert, Jannis Marwitz, Paul McCarthy, Olaf Metzel ve Matt Mullican, Albert Oehlen de yer alıyor. Bu buluşma, Bilderatlas’ın sanat çevrelerinde gördüğü ilgiyi de açıkça göstermektedir.

EXHIBITION

Aby Warburg: bilderatlas: reconstruktion-commentary-revision

Exhibition, Curator: Georges Didi-Huberman, 7 May – 7 August 2011, ZKM Museum für Neue Kunst und Medien Karlsruhe. (Madrid – Karlsruhe- Hamburg)

Sergi küratörü Didi-Huberman’a göre Atlas’ın arkasındaki düşünce başyapıtları toplamaya yönelik değildir: En önemli ilgi yanı, sanatçıların dayandığı ve dolayısıyla çeşitli sanatsal prosedürleri anlaşılır kılan kaynakların keşfidir. Dolayısıyla, burada sergilenenler Paul Klee’nin sulu boyaları değil, diğerlerinin yanı sıra mütevazı herbaryumu ve ilham verdiği grafik ve teorik fikirlerdir; sunulanlar Josef Albers’in kareleri değil, Kolomb öncesi binaların resimlerinden oluşan fotoğraf albümüdür. 

KİTAP YAYINLARI

E.H. Gombrich, Aby Warburg: An Entellectual Biography / Phaidon Press Ltd. 456 pages, English, Hardback, August 1997.  

Uwe Fleckner, Der Blitz und die Schlange: Aby Warburgs Amerikanische Reise (Kulturgeschichte), Hatje Cantz Verlag, 150 pages, English, Hardback, November 2023.

Hans C. Hönes, Tanged Paths: A life of Aby Warburg, Reaktion Books, 288 pages, English, Hardcover, May 2024. 

Aby Warburg 150, Work, Legacy, Promise Edited by: David Freedberg and Claudia Wedepohl, 464 pages, De Gruyter Publishing, English, 1st Edition, April 2024.

aby warburg

Blitzsymbol und Schlangentanz: Aby Warburg und die Pueblo-Kunst (Kulturgeschichte) Authors: Christine Chaves and Uwe Fleckner, Hatje Cantz Verlag, 400 pages, English, hardcover, March 2022.

aby warburg

Lara Bonneau, Lire l’œuvre d’Aby Warburg à la lumière de ses Fragments sur l’expression, 264 pages, French Edition, softcover, Şubat 2022. 

Aby Warburg Miroirs de faille – À Rome avec Giordano Bruno et Édouard Manet, 1928-29, Edited: Maurizio Ghelardi, L’écarquille Published, French Edition, softcover, 224 pages, June 2011. 

aby warburg

Aby Warburg: Essay Florentins, Edited: Eveline Pinto and Sibylle Muller, Hazan Published, French Edition, softcover, 368 pages, April 2015. 

Bilderatlas Mnemosyne

Aby Warburg: Bilderatlas Mnemosyne / Das Original, Edited by Haus der Kulturen der Welt and The Warburg Institute; Roberto Ohrt, Axel Heil, Publisher: Bundeskunnsthalle Bonn, Hardcover 2020.

Christopher D. Johnson,  Memory, Metaphor, and Aby Warburg’s Atlas of Images, Ithaca: Cornell University Library and Cornell University Press, 2012.

Bilderatlas Mnemosyne

Aby Warburg, Atlas Mnemosyne, Translator: Joaquin  Chamore Mielke, Akal Ediciones SA, 192 pages, Spanish, Hardcover, Marc 2010. 

Aby Warburg: Bilderatlas Mnemosyne / The Original, Edited by Haus der Kulturen der Welt and The Warburg Institute; Roberto Ohrt, Axel Heil, Publisher: Hatje Cantz, 184 pg. English, Hardcover 2020.

Gerhard Richter: Atlas, Editor: Helmut Friedel,  Verlag der Buchhandlung Walther König/D.A.P., Second edition, Following the first of 1997. 862 pages. 2011. Köln/New York.

Atlas: How to Carry the World on One’s Back?, Editor: Georges Didi Huberman, 421 pages, English, 2011.

atlas katalog ZKM

Aby Warburg: Mnemosyne Bilderatlas ZKM 2016, Editor: Georges Didi Huberman, Kartoffelverlag, Universal-futur-Bitch Press, 2016

ABY WARBURG

aby warburg

Aby Warburg (1866–1929) Hamburg'da doğmuştur. Bir bilim insanı ve koleksiyoncudur. Bankacılık yapan Yahudi bir ailenin en büyük oğludur. Hayat boyu kendisine sağlanacak maddi destek karşılığında, kitap ve araştırma masraflarının karşılanması koşuluyla miras haklarının bir kısmını kardeşine devretmiştir. Bonn, Floransa ve Strazburg'da sanat tarihi okuyan Warburg, önemli bir Rönesans Sanatı uzmanı olarak kabul edilir. Erken dönem çalışmalarında Jakob Burckhardt’ın etkisindedir. Bu dönemde, Floransalıların antik çağda ne gördüğünü ve pagan kültürü bağlamında yaratılan sembollerin on beşinci yüzyıl İtalya'sında neden yenilenmiş bir canlılık içinde ortaya çıktığını anlamaya ve sormaya çalışır. Warburg, 1892'de Botticelli'nin Venüs'ün Doğuşu ve Bahar adlı eserleri üzerine tezini tamamladı. Erken İtalyan Rönesansı'nda Antik Çağ Temsillerinin İncelenmesi adıyla 1893'te basılan eser, sanat tarihinde ikonografik ve ikonolojik yöntemler için bir başlangıç olarak kabul edilir.

İZMİR - LONDON

saglamart; dinamik bir anlayış ile hareket eden, kültür-sanat ortamındaki olay ve olgulara, sanatçı tavırlarına, yapıtlara ve yayınlara odaklanan bağımsız bir yayın etkinliğidir. Tüm hakları saklıdır. All rights reserved. Görüntü ve yazılar izinsiz kullanılamaz. Images and texts cannot be used without permission.

Copyright ©
Can Sağlam - Gülay Yaşayanlar Mümtaz Sağlam, 2025.