AesthetIc dImensIon of ATLAS panels
DERLEME
Aby Warburg, Bilderatlas Mnemosyne – The Original, 2020 (installation view). Photo: Silke Briel. (Haus der Kulturen der Welt, Berlin) Exhibition: Aby Warburg: Bilderatlas Mnemosyne – The Original, 4 September – 1 November 2020, Haus der Kulturen der Welt, Berlin.
Alman sanat tarihçi Aby Warburg’un gerek kütüphanesi ve gerekse Bilderatlas Mnemosyne projesi, sanat tarihinin ötesinde, ölümüne dek tutkuyla yapılandırmaya çalıştığı, daha geniş bir bilime yönelik birleşik bir çaba olarak anlaşıldığında anlamlıdır. Zamandışı bir akışla kültürler ve imgelerarası ilişkisellik düzleminde belirginleşen bu yaklaşım, günümüzde yeni bir bilgi-anlam üretimi ya da yöntemi, sıradışı-zaman aşırı bir bağlamda imgesel bir ikonografik yönelim olarak değerlendirilmekte ve yoğun ilgi görmektedir.
Warburg; bilindiği üzere, görüntü düzenlemelerinin çok sesli, parçalı ve karşılaştırmalı bir aradalıklarını temin edebilmek için, tamamen bağımsız bir mecraya dönüşen atlası formatını kullanmıştır. Bu düzenlemeler, açık bilgi oluşumlarını takdim eden hem epistemik hem de estetik bir boyuta sahiptir. Dolayısıyla düşünsel ve duyusal bir ortamda bilginin gösterimini hedeflemektedir. Warburg böylece, tematik başlıklara göre yapılandırılan bir düzlemde, sanat eserlerinin kaynak ve kökenlerini tartıştıran görüntülerinin, toplumsal (görsel) bellekte depolanmasını sağlayarak, eserlerin salt dilsel betimlemelerinden ziyade, kendilerini sunarak canlı ve etkili bir hâle getirmiştir. Seçilen reprodüksiyonların yan yana getirilmesi ve karşıtlaştırılmasında, etkileşimlerine dair oldukça mekanik bir sanat tarihsel model yerine, imge göçüne dair daha kapsamlı bir kültürel-psikolojik teoriyi benimsemiştir.
Warburg bu yaklaşımıyla, sanat pratikleriyle toplumsal-siyasal araştırmalara ilişkin gösterimler için de bir olasılık çeşitliliği ve zenginliği sağlamıştır. Biçimsel modernizme nefes aldıran bir disiplinlerarası imgebilim-anlambilim açılımı, daha coşkulu, psikolojik, insani varoluşun derinliğine uzanan bir karakter taşımaktadır. Bu bakımdan Warburg’u sanat tarihi çalışmalarının ötesinde kimlik kazanan, imgelerarası ilişkisel durum ve düzen fikri üzerinde durarak sanat ve kültür tarihini deşen entelektüel bir analist olarak görmek gerekir. Hiç kuşku yoktur ki Warburg; oluşturduğu imge düzenleri, açık bir şekilde hafıza izlerini metin fragmanlarıyla buluşturan, zamandışı bir aradalığın geçerliliğini kanıtlayan anlam-bilgileri üreten bir kapsamın öncüsüdür.
Aby Warburg, Mnemosyne Atlas, 1929 (last version), Panel 39 (reconstruction by Roberto Ohrt and Axel Heil, 2020). Photo: Tobias Wootton. (Warburg Institute/Fluid, London)
Aby Warburg, Mnemosyne Atlas, 1929 (last version), Panel 41 (reconstruction by Roberto Ohrt and Axel Heil, 2020). Photo: Tobias Wootton. (Warburg Institute/Fluid, London)
panel düzenlemelerinin estetik boyutu
Bu kapsamda Bilderatlas Mnemosyne düzenlemeleri, genelde üst kısımda yer alan tablo röprodüksiyonu etrafında kümelenen bir dizi görüntüden oluşur. Tüm panele hükmeden ve ayrıntı ya da eklentilerle bütünlenen sıkışık bir düzen içinde yapılanır. Tema başlığına göre seçilen görüntüler, başta figür kompozisyonun, duruş ve ifade özellikleriyle çeşitlenir, elyazması sayfalar ile yüzleştirilerek imge, metin veya belge formatında temsil değerine ve önceliğine göre yerleştirilir. Hareket ve denge gibi tasarım unsurları, burada kısmen ötelenir ve esas itibariyle ironikleşen ve tarihsel bağlamı eleştiren bir sorgulamaya izin verir.
Warburg burada, tematik bağlamı açımlayan Hıristiyan mitolojisine ait tablo görselini öne çıkarırken, bakış-espas ilişkisini de neredeyse iptal eden bir düzenleme çabası içindedir. Parçalar arası ilişkiyi izlemeyi öneren bu bakış farklılığı, akış disiplininden kopar, sadece boyut-hiyerarşisini önemseyen şifrelenmiş bir içkinlikte, gezgin imajlar yığınına dönüşür. Bir başka deyişle, entelektüel izleyici ya da okur için tertiplenen bir iletişim ağından ibaret olup, ancak bu birikime sahip ya da, bu görüntülere aşina olan bir kesimden ilgi bekler gibidir..
Örnekse, 79 numaralı son panelin içerdiği görüntü dizilimi; tarihi, politik ve dini referansları arkasına alan kozmik bağlantılı kışkırtıcı güçleri duyumsatan bir etkiye sahiptir. Zamandizinsel bir yaklaşımla sanki tüm proje burada özetlenmiştir. İki gazete kupürü, Atlas’ın işlev ve önemini vurgulayan unsurlar olarak dikkati çeker. Bu panel sol kısımdan sağa doğru akan ve yoğunlaşan bir hareketliliğe ahiptir. Vatikan‘da yer alan Raffaello’ya ait freskonun görüntüsü, en büyük görsel olarak öne çıkar. Burada gözlenen etkili performans, alt kısımdaki gazete sayfası görselleri ile tezat teşkil eden bir gerginlik ve titreşim yayan bir ilişkisizlik içindedir. Ayin alayı görüntüleri, ahşap baskıyla ifade edilmiş ekmek yapım hikâyeleri, harakiri sahneleri gibi bağımsız unsurlarla kurulan dolambaçlı anlam yolları, bir keşif daveti içinde sıralanmış gibidir.
Bilderatlas panelleri, zaman ve mekân boyunca bağlantılar ve sıçramalar önerecek ve daha genel kültür çalışmalarında görselin temel önemini tartışacak şekilde düzenlenmiştir. Sözgelimi 72 numaralı panel, çağdaş törenlerle biçimlenen sosyalleşme biçimleri ile dinsel temsil ve ritüeller arasındaki ikonografik benzeşime vurgu yapar. Egemenlik temsili ile özgürlük fikrinin çelişkilerini çizim ve görseller üzerinden, ironik ve güncel görüntü unsurlarıyla (posta pulu ve golf oyunu görüntüleri) hicveder. Ya da, 77 numaralı panelde, Delacroix’in deniz manzaralarıyla kurulan ikonografinin evrimini, değişimini, güncel reklam unsurlarına uzanan bir çeşitlilik içinde görünür kılar. Ancak bu panel, temel kurgusal farklılıklar içindedir. Yüzeyde bırakılan ara boşluklar nedeniyle tamamlanmamış gibidir. Bu panel aynı zamanda görüntüler arası, zaman boşluğunu ve ilişkisizlik duyumunu en açık biçimde gösterir. Renkli basılmış bağımsız nesne-görüntüleri içerir. Bu hâliyle Warburg’un sergi-yapıt özdeşliğine ve gelişmekte olan kolaj-montaj deneyimlerine en çok yaklaştığı düzenlemedir. Kopuk bağlantılar, empatik çağrışımlar ile kurulan duraksamalı akışın, imgeler arası yer değişimi öneren ya da eklemlenme hâlini sorun edinen, edebî atıflarla anlamını bütünleyen, bilişsel bir modele dönüşen, eleştirel bağlamını, montaj tekniği ile ulaşılabilir kılan estetik yeterliliği ile ayrıca dikkat çekicidir.
Aby Warburg, Mnemosyne Atlas, 1929 (last version), Panel 46(reconstruction by Roberto Ohrt and Axel Heil, 2020). Photo: Tobias Wootton. (Warburg Institute/Fluid, London)
Aby Warburg, Mnemosyne Atlas, 1929 (last version), Panel 77 (reconstruction by Roberto Ohrt and Axel Heil, 2020). Photo: Tobias Wootton. (Warburg Institute/Fluid, London)
haritalandırılmış alternatif ifade olasılıkları
77 numaralı panel, aslında diğerlerine göre seyrek ve daha savruk bir yapılanma içinde. Daraltma ve uzatma üzerine bir çalışma gibi bir şey. Bu düzenleme tam olarak bir estetik yakınlıklar ve doğuştan gelen çelişkiler dizilimi. Aykırı olduğu kadar yeni ve farklı. Sonsuz bir yenileme olanağına sahip, disiplinlerarası, melez ve yeni sürtüşmelere tahrik eden görüntüler tarafından kurulmuş manipülatif bir alan tasavvuru.
Bilderatlas Mnemosyne panellerinde Warburg, arşivinde bulunan görüntüleri, ortak hafızanın temsili ya da inşası adına etkileşimli bir dizilim mantığı içinde, tematik bağlar altında bir araya getirmektedir. Yaygın ve adeta meşrulaştırılmış imgelerle, yabancı ya da alternatif imge olasılıklarını çatıştırarak mevcut algıyı, tarih ve sanata ilişkin ortak kanıları haritalandırılmış, karşı ve yeni olasılıklarla, diyagramlarla sarsmaya çalışmaktadır. Keşfedilmemiş ilişkilerin peşine düşerek mevcut görsel hafızanın kaynak ve kökenlerini tartışmaya açmaktadır. Böylece tüm Atlas’a sinen ve yayılan bildiri, alternatif bir görüş yaratma çabasına dönüşerek ona temel oluşturan kültürel değişimin radikal nedenlerini yeniden belirleme ve sorgulama ihtiyacını beyan etmektir. ♦
notlar
1 Bkz. Ali Akay, Sanat Tarihi: Sıradışı Bir Disiplin, Yapı Kredi Yayınları, 1. baskı, Ekim 2006, İstanbul, sf. 96.
2 Bkz. Frieze 2024, issue 211, https://www.frieze.com/article/artist-carmen-winant-aby-warburgs-hold-imagination
prof. mümtaz sağlam (Derleyen) Sanatçı, sanat yazarı ve küratör. Plastik sanatlar alanında gündemde olan konular, kuramsal tartışmalar ve öne çıkan sanatçı tavırları ile ilgili çok sayıda yayını bulunmaktadır. İzmir ve Londra’da yaşıyor ve çalışıyor.
BILDERATLAS MNEMOSYNE (1925 – 1929)
Aby Warburg, Bilderatlas Mnemosyne – The Original, 2020 (installation view). Photo: Silke Briel. (Haus der Kulturen der Welt, Berlin) Exhibition: Aby Warburg: Bilderatlas Mnemosyne – The Original, 4 September – 1 November 2020, Haus der Kulturen der Welt, Berlin.
Bkz. Aby Warburg, Bilderreihen ve Ausstellungen. Gesammelte Schriften-Studienausgabe, Cilt II.2, Editörler: Uwe Fleckner ve Isabella Woldt, eds. Akademie Verlag, 471 pages, Almanca, 2012.
NEW EXHIBITIONS
Exhibition, 1 October – 30 December 2024, Warburg Institute, Woburn Square, London. WC1H 0AB
Warburg Enstitüsü’nün, yürütmekte olduğu Warburg Rönesans projesinin tamamlanmasını ve yeni galeri mekânlarına kavuşmasını kutlamak amacıyla düzenlenmiş bir sergidir. Seçilen sanatçılarla yazarların ve kültür tarihçilerinin buluşturulduğu sergi, mevcut koleksiyonun tarihini ve gelişimini yansıtan görüntü ve nesneleri sunacak şekilde planlanmıştır. Warburg’un koleksiyonları; bilindiği üzere, metinlerle görüntüleri, toplumsal, bilimsel ve büyülü olanı bilgi ve görüntü unsurlarını birbirine bağlayan, özgün ve benzersiz şekilde bir araya getirilmiş bir birikimden oluşmaktadır.
Exhibition, Curators: Roberto Ohrt and Axel Heil, 2 April – 22 June 2024, HKW Hause der Kulturen der Welt, in cooperation with the Warburg Institute London.
Sanat ve kültür tarihçisi Aby Warburg, son ve tamamlanmamış projesi olan Bilderatlas Mnemosyne‘de, antik çağdan Rönesans’a ve ötesine, çağdaş kültüre kadar uzanan zaman içinde yinelenen görsel temaların ve kalıpların izini sürer. Onun yaklaşımı, günümüzün görsel kültürü ve dijital görüntü egemenliğindeki imge dünyası için büyük önem taşımaktadır. HKW bu sergide, Bilderatlas’ın 63 panelini, Warburg’un orijinal görüntülerine uygun bir şekilde sunuyor.
Exhibition, Curators: Roberto Ohrt and Axel Heil, 31 August – 13 November 2016, ZKM Center for Art and Media in Karlsruhe.
Aby Warburg’un 150. doğum günü vesilesiyle ZKM | Karlsruhe, Bilderatlas’ının orijinal boyutlarında eksiksiz bir rekonstrüksiyonunu sergiliyor. Ayrıca, çağdaş sanatçılar tarafından sergilenen 13 sanatçı paneli sergiyi tamamlıyor. Bu sanatçılar arasında Linda Fregni-Nagler, Sarah Lehnerer, Jochen Lempert, Jannis Marwitz, Paul McCarthy, Olaf Metzel ve Matt Mullican, Albert Oehlen de yer alıyor. Bu buluşma, Bilderatlas’ın sanat çevrelerinde gördüğü ilgiyi de açıkça göstermektedir.
Exhibition, Curator: Georges Didi-Huberman, 7 May – 7 August 2011, ZKM Museum für Neue Kunst und Medien Karlsruhe. (Madrid – Karlsruhe- Hamburg)
Sergi küratörü Didi-Huberman’a göre Atlas’ın arkasındaki düşünce başyapıtları toplamaya yönelik değildir: En önemli ilgi yanı, sanatçıların dayandığı ve dolayısıyla çeşitli sanatsal prosedürleri anlaşılır kılan kaynakların keşfidir. Dolayısıyla, burada sergilenenler Paul Klee’nin sulu boyaları değil, diğerlerinin yanı sıra mütevazı herbaryumu ve ilham verdiği grafik ve teorik fikirlerdir; sunulanlar Josef Albers’in kareleri değil, Kolomb öncesi binaların resimlerinden oluşan fotoğraf albümüdür.
HAZIRLAYANLAR: GÜLAY YAŞAYANLAR – MÜMTAZ SAĞLAM
ABY WARBURG VE BILDERATLAS MNEMOSYNE ÜZERİNE
KİTAP YAYINLARI
E.H. Gombrich, Aby Warburg: An Entellectual Biography / Phaidon Press Ltd. 456 pages, English, Hardback, August 1997.
Uwe Fleckner, Der Blitz und die Schlange: Aby Warburgs Amerikanische Reise (Kulturgeschichte), Hatje Cantz Verlag, 150 pages, English, Hardback, November 2023.
Hans C. Hönes, Tanged Paths: A life of Aby Warburg, Reaktion Books, 288 pages, English, Hardcover, May 2024.
Aby Warburg 150, Work, Legacy, Promise Edited by: David Freedberg and Claudia Wedepohl, 464 pages, De Gruyter Publishing, English, 1st Edition, April 2024.
Blitzsymbol und Schlangentanz: Aby Warburg und die Pueblo-Kunst (Kulturgeschichte) Authors: Christine Chaves and Uwe Fleckner, Hatje Cantz Verlag, 400 pages, English, hardcover, March 2022.
Lara Bonneau, Lire l’œuvre d’Aby Warburg à la lumière de ses Fragments sur l’expression, 264 pages, French Edition, softcover, Şubat 2022.
Aby Warburg Miroirs de faille – À Rome avec Giordano Bruno et Édouard Manet, 1928-29, Edited: Maurizio Ghelardi, L’écarquille Published, French Edition, softcover, 224 pages, June 2011.
Aby Warburg: Essay Florentins, Edited: Eveline Pinto and Sibylle Muller, Hazan Published, French Edition, softcover, 368 pages, April 2015.
Aby Warburg: Bilderatlas Mnemosyne / Das Original, Edited by Haus der Kulturen der Welt and The Warburg Institute; Roberto Ohrt, Axel Heil, Publisher: Bundeskunnsthalle Bonn, Hardcover 2020.
Christopher D. Johnson, Memory, Metaphor, and Aby Warburg’s Atlas of Images, Ithaca: Cornell University Library and Cornell University Press, 2012.
Aby Warburg, Atlas Mnemosyne, Translator: Joaquin Chamore Mielke, Akal Ediciones SA, 192 pages, Spanish, Hardcover, Marc 2010.
Aby Warburg: Bilderatlas Mnemosyne / The Original, Edited by Haus der Kulturen der Welt and The Warburg Institute; Roberto Ohrt, Axel Heil, Publisher: Hatje Cantz, 184 pg. English, Hardcover 2020.
Gerhard Richter: Atlas, Editor: Helmut Friedel, Verlag der Buchhandlung Walther König/D.A.P., Second edition, Following the first of 1997. 862 pages. 2011. Köln/New York.
Atlas: How to Carry the World on One’s Back?, Editor: Georges Didi Huberman, 421 pages, English, 2011.
Aby Warburg: Mnemosyne Bilderatlas ZKM 2016, Editor: Georges Didi Huberman, Kartoffelverlag, Universal-futur-Bitch Press, 2016
ABY WARBURG
saglamart; dinamik bir anlayış ile hareket eden, kültür-sanat ortamındaki olay ve olgulara, sanatçı tavırlarına, yapıtlara ve yayınlara odaklanan bağımsız bir yayın etkinliğidir. Tüm hakları saklıdır. All rights reserved. Görüntü ve yazılar izinsiz kullanılamaz. Images and texts cannot be used without permission.