feyhaman duran’da başkalaşan portre pratiği

MÜMTAZ SAĞLAM

Feyhaman Duran’ın gözlem gücünün ayrıcalığı, portre alanında onu hep güçlü kılan başlıca husus olmuştur. Hızlı, atak ve son derece isabetli fırça vuruşlarıyla örülen bu pratik; modele duyulan sempatiyle girişilmiş, yüzü kayıt altına alan bir biçimleme deneyine dönüşmüştür. Duran da zaten, modelin iç dünyasına yönelen ve portre ritüeline sadık kalan bir duruşu-düzeni ve eylemi fazlasıyla önemsemektedir. Bu bakımdan bazı portreleri, modelle ilişkisini yitirmesine karşın, belli ön izlenimle yetinilen bir betimlemeden ibaret gibidir. Böylece; modeli vasıta hâline getiren, plastik hazların peşine düşen, başkasıyla girilen sözde diyalogdan taşan yüzün ötesidir burada resim. 

---

---

Feyhaman Duran; yüzyılın ilk yarısında, manzara ve ölüdoğa türlerine öncelik veren sanatçıların arasında portreye olan tutkusuyla öne çıkan bir isimdir. [1] Sanat yaşamı boyunca, bir yandan artistik gücünü sergileyen, diğer yandan ise kendi iç huzurunu tehdit eden bir tanıklık üzerinden, pek çok portreye imza attığı bilinmektedir. 

---

incelikli bir gözlem, gerçekçi bir bakış

Feyhaman Duran’ın resimde doğrudan yüze/surete odaklanma tercihi, aslında benzetme kaygısını yedekte tutan, özgür bir tarzın aranışıyla ilgilidir. Dolayısıyla, duygusal bir iç dünya gözleminden edindiği ayrıcalıklarla neredeyse dışavurumcu aşamaya sürüklenen bir ortamda portrelerini tamamlar. Bu aşamada sorun olmaktan çıkan benzetme meselesi; resmin dinamik karakterinin eşliğinde modelin kimliğine ilişkin duyumların belirginleşmesine imkân verir. Örneklemek gerekirse, 1921 tarihli Ressamlar Grubu adlı çalışması, Duran’ın bu bahiste sahip bulunduğu kuvvet ve kudrete kudrete dikkatimizi çeker. 1914 Kuşağı ressamlarını bir araya getiren bu dizilimde her sanatçı portresi, ayrı ayrı incelenebilecek yeterliliğe sahiptir. [2] Figürlerin sıkıntılı ve kaygılı yüz ifadeleri, resim pratiğinin döneme özgü zorlu üretim koşullarına ilişkin verilen bir mesaj gibidir. 

Portre, modelin ruh hâlini ve fizikî durumunu aktarması bakımından her zaman önemli ve zor bir türdür. 1916 tarihli Dr. Âkil Muhtar’ın Portresi, Duran’ın bu alanda aşkın bir temsilinin içinde olduğunu gösterir. [3] Ustalıklı bir gözlem ve yorumun bileşkesi olarak tasarlanan bu portre, mekân derinliğine sahip farklı bir tasavvurla Muhtar’ın ruh hâlini yansıtır. Önündeki deney hayvanı ile resimlenen model, bir duruş-eylem paradoksu içinde gösterilerek, kompozisyona ayrıcalık ve güç katar. Burada portreyi/kimliği tanımlayan unsurları tuvale taşıyan Feyhaman Duran, neşeli bir çalışma ortamı mizanseni oluşturarak meslekî bilgileri de vurgulanmış önemli bir kişiliği yansıtmak ister. Bir dış gözlem ile yakaladığı enerjik bakış, yüze ve bedene emsalsiz bir hava kazandırır. Resmi bu şekilde önermesinin, diğer portre yorumlarından farklı kurgularla bezemesinin nedeni, Dr. Muhtar’a duyduğu yakınlık, saygı ve minnettarlıkla alâkalı olabilir.

---

• 

• 

---

1943 tarihli Prof. Dr. Mustafa Şekip Tunç Portresi, yine bu bağlamda gerek bakış biçimi ve gerekse modelin zihin dünyasına ulaşan betimleme farklılığı ile başarılı bir çalışmadır. [4] Keza aynı kapsamda 1946 tarihli Prof. Dr. Ahmet Ardel ve Prof. Dr. Tahir Taner’in portreleri de benzer bir plastik kaliteye sahiptir. Dolayısıyla burada modele bağlılık ve benzetme kaygısı ile birlikte esaslı bir kişilik tahlili ve çevre gözlemi, ruhsal bütünleşmeyle çözümlenen başarılı bir yoruma dönüşür. [5] Aslında, bu portre dizisi; temsilin anlık belirlenimini önemseyen, görsel referanslarını bilen ve değerlendiren bir yaklaşım içinde gerçekleştirilmiş gibidir. Yakın dostu Şerif Muhiddin Targan’ın 1937 tarihli eskiz düzeyindeki ud çalan portresi ise, yine bu mantığa uygun bir şekilde ve boya akışkanlığı içinde biçimlenmiştir. [6] Zaten Duran‘ın yakın çevresinde bulunan kişileri, sıradan bir pentür olgusuna dönüşmüş bir doğrudanlık ve tanıyor olmanın getirdiği rahatlıkla resimlemektedir. Portreye özgü gerilimin büyük oranda bertaraf edildiği bu resimlerin bir çoğunda; modeli, mesleği ve özel hayatı üzerinden niteleyen, simgesel bir anlamlandırma ile yetinilir. Kimliğe ilişkin vurguların her zaman, resmin plastik niteliğini belirleyen işlek fırça hareketleri ve akışkan bir dizilimle simgeseleştirilen ve normalleştikçe daha güçlü bir hâle gelen bir bakışla netleştiği, görsel bütünlüğe katkı sağladığı ortadadır. 

Bu arada, Feyhaman Duran’ın Güzin Duran portrelerinde de, özellikle beden-suret bilgisi üzerinden ulaştığı biçimleme son derece güçlü görünür. Güzin’in yüzü ve bedeni bu resimlerde, portreye kayan özel bir bakışın tüm samimiyetini içerir. Dolayısıyla beden, burada portrenin bir tamamlayıcısı, bütüncül imge olarak tasavvur edilen kapsamlı bir kavrayışın çevresel imajıdır. Ama her durumda portre, dönüştürücü gücüyle bedeni bir fazlalık olarak arka plana itelenir. Güzin’in portrelerinde bu nedenle öne çıkan psikolojik etki; bir dil, ifade ve duyum meselesi olarak modele duyulan bir yakınlığın ve bağlılığın bir ifadesi gibidir. 

---

başkasıyla girişilen diyalogdan kalan şey: yüzün ötesi 

Feyhaman Duran’ın gözlem gücünün ayrıcalığı, portre alanında onu hep güçlü kılan başlıca husus olmuştur. Hızlı, atak ve son derece isabetli fırça vuruşlarıyla örülen bu pratik; modele duyulan sempatiyle girişilmiş, yüzü kayıt altına alan bir biçimleme deneyine dönüşmüştür. Duran da zaten, modelin iç dünyasına yönelen ve portre ritüeline sadık kalan bir duruşu-düzeni ve eylemi fazlasıyla önemsemektedir. Bu bakımdan bazı portreleri, modelle ilişkisini yitirmesine karşın, belli ön izlenimle yetinilen bir betimlemeden ibaret gibidir. Böylece; modeli vasıta hâline getiren, plastik hazların peşine düşen, başkasıyla girilen sözde diyalogdan taşan yüzün ötesidir burada resim. 

---

Mümtaz Sağlam, Copyright © 2024 / All Rights Reserved.

Ayrıca Bakınız: https://saglamart.com/feyhaman-duran-otoportre

---