nejad: lirik bir duyumsama ve algılama

MÜMTAZ SAĞLAM

Zamanla okunur imgeye giderek sırtını çeviren Nejad, resimlerinde tüm donanımını, tasarlanmış bir yapısal bütün oluşturma adına devreye sokmaktadır. Burada, düzensizliğe yakın bir savrulmayla ritmik, dinamik ve yinelenmiş parçalı birim-alan diyalektiğine bağlı kalarak resmini kurmaktadır. Dağılma ve birleşme esaslı bir döngüde biçimlenen bu yaratıcı çaba, görsel alanı doğrudan mistik bir boyut olarak kavrayan ve soyutlayan bir iradenin etkisi altındadır. Özetle belirtmek gerekirse; kısa değişim evreleri içinde kendini yenileyen Nejad’ın sanatı, Doğu’ya özgü kimlik vurgularıyla yüklü, sürekli bir şekilde iç huzuru ararken hep hüzne bulanan dramatik bir iç yolculuğun ifadesi olarak görülebilir.

---

• 

• 

---

Nejad (Devrim), 1940’lı yıllarda henüz Akademi’de öğrenci iken Kariye ve Ayasofya’da bulunan mozaiklerle yakından ilgilenir. [1] Ürettiği kopya resimlerde belirginleşen renk ve figür yapılanması, Bizans sanatına özgü renk ve kompozisyon araştırmalarının açık izlerini taşır. Paris’e gitmeden önce gerçekleşen bu gelişme, büyük oranda o dönemde Ayasofya restorasyonunda görevde bulunan ünlü Amerikalı arkeolog Thomas Whittemore ile olan tanışıklığı sayesinde olabilir. (Whittemore’un özel ilişkilerini kullanarak Nejad’ın Paris’e gitmesine yardımcı olduğu da bilinmektedir.) Dolayısıyla, Nejad’ın erken dönem İstanbul resimlerinde beliren Bizans ve Doğu Sanatı etkisinin, Paris’te şekillenen soyut-dışavurumcu yönelimin esasını da belirlediği ortadadır. Özellikle; dinamik birim alanlar arasındaki renk, denge ve ritim sorunlarına daha önce denenmiş çözüm olasılıklarıyla karşılık verdiğini söylemek mümkündür. Böylece, soyut ve soyutlama evreninde Doğulu kültürel bağlantıları açık eden göndermelerde bulunmaktan çekinmeyen Nejad; yalın ve indirgenmiş atıflarla İstanbul’un sunduğu geniş kültürel mirasa; mozaiklerin, seramiklerin ve vitrayların etkili görselliğine dikkatimiz çekmek ister.

---

dışavurumcu tavır, dinamik ve simgesel bir indirgeme

Nejad, aslında Doğu kültürü ve sanatının görsel verilerini kültürel anlamda gözlemleyen ve içerik düzleminde geliştiren bir yaklaşımı örneklemiştir. Dahası, Osmanlı-Türk sanatçılarının ilgi duymadığı bir alanının içinde kalan sanatçının; resim yaklaşımını niteleyen çözümleri, Bizans sanatı ve İstanbul’un karma kültürel atmosferinden ve hayatın akıcı ritminden bulup çıkarması, onu doğrudan bu radikal arayışa ve değişime yöneltmiş olabilir. Nejad’ın simge formlara dönüşen biçimlerinin ritmik ve dinamik birlikteliğini, aynı zamanda hüzünlü bir duygusal nitelemeyle mekânsallaşan bir tarz ya da üslûpla sağlaması ise, ayrıca önemli bir konudur. Bu bakımdan Nejad’ın; ritim, derinlik ve renk sorunlarına odaklanarak özgün çözümler üreten sanatı, soyut ve anıtsal etkilere bürünen, biçimleri hızla istifleyen bir boyaresim performansına dönüşmüş durumdadır. 

Sanatının soyut karakterini Paris’te geliştiren Nejad, burada dinamik bir süreklilik ve simgesel bir indirgemeyle resmini mistik bir boyuta taşımasını bilmiş; resminde belirginleşen özgün biçimleme tercihleriyle rağbet gören Soyut-Dışavurumculuk hareketinin içinde kendine yer bulmakta zorlanmamıştır. Nitekim, Paris Okulu bünyesinde kalarak farklı bir lirik anlatımcılığı doruğa taşımış, mekân bağlantılarına ve dış-dünya gözlemine öncelik veren psiko-sosyal gerekçelerle gerilim ve hüzünle yoğrulan yenilikçi bir resim tavrını geliştirmesini bilmiştir. O yüzden resimlerindeki, renkçi ve dışavurumcu sürekliliğin nedenlerini, Paris Okulu’nun oluşturduğu ortak duyarlıkta olduğu kadar, İstanbul ile ilişkili duygusal bağlantılarda aramak gerekir.

Nejad’ın Paris’le sınırlı kalmayan, dış dünya izlenimlerine atıfla oluşturduğu, ancak doğrudan temsili de dışlayan resimleri, özgün bir içerik yükünü taşıyan bağımsız ritmik renk alanlarını ve kütlelerini düzenlemekten ibaret gibi görünebilir. Ancak Nejad, simgesel ve soyut göndermelerle bu tür bir ilişkiyi aşan duygusal ve dingin sonuçlar yakalamıştır. Yaratıcı eyleme dönüşen, enerji yüklü ve kendiliğinden ya da içkin bir dışavurum üzerinden gerilimli bir hat boyunca ruhsal, düşünsel ve gerçek gezintilerin izlerini, lirik duyumsamanın ve algılamanın sürekliliği içinde görselliğe dönüştürmüştür.

Gerçekten de Nejad’ın psiko-coğrafya kavramıyla ilişkilendirebileceğimiz ülkeler ve kentlerle bir bağlantı-temas aralığında tamamladığı resimleri, mekân ve zamanla giriştiği karşılaşmanın tüm tedirginliğini ya da coşkusunu eşzamanlı ilişkilerle anlatan başka bir boyuta sürüklenmiştir. Şaşırtıcı bir şekilde düzlemsi, ama aynı oranda derinlikli duran bu yapılanma, rastlantısal durum ve konum yaratma bilincinin katkısıyla uyumlu bir görselliğe ulaşmıştır Soyut yapı-form anlayışı ve uzam oluşturma ilişkisiyle açıklanabilecek bu durumun, tinsel boyutta gerçekleşen karmaşık ve duygusal bir çözümleme olarak tanımlanması mümkündür. Ancak yine de Nejad’ın 1960 sonrası resimleri, zarif görsel etkisine karşın büyük oranda huzursuz bir bütünlükten izler taşır. O yüzden bu resimler; yaşamöyküsel sürecinin ruhsal gerilimini yansıtan, kırık ritimler ve patlamış formlarıyla dikkatleri çeken, kromatik yoğunluğu çözülmüş bir kompozisyon anlayışıyla dengeli ve zararsız ahenkler içeren bir farklılığa sahiptir. [2]

Zamanla okunur imgeye giderek sırtını çeviren Nejad, resimlerinde tüm donanımını, tasarlanmış bir yapısal bütün oluşturma adına devreye sokmaktadır. Burada, düzensizliğe yakın bir savrulmayla ritmik, dinamik ve yinelenmiş parçalı birim-alan diyalektiğine bağlı kalarak resmini kurmaktadır. Dağılma ve birleşme esaslı bir döngüde biçimlenen bu yaratıcı çaba, görsel alanı doğrudan mistik bir boyut olarak kavrayan ve soyutlayan bir iradenin etkisi altındadır. Özetle belirtmek gerekirse; kısa değişim evreleri içinde kendini yenileyen Nejad’ın sanatı, Doğu’ya özgü kimlik vurgularıyla yüklü, sürekli bir şekilde iç huzuru ararken hep hüzne bulanan dramatik bir iç yolculuğun ifadesi olarak görülebilir.

---

Mümtaz Sağlam, Copyright © 2024 / All Rights Reserved.

Ayrıca Bakınız: https://saglamart.com/nejad-ve-kent-tasavvuru

---