grayson perry: ironik bir duyumsama ve haritalandırma deneyimi

MÜMTAZ SAĞLAM

“Perry, aynı zamanda gülünç ve saçma görünen, görsel bir oyuna dönüşen, paraçalararası ilişkiyle kötü bir bütüncül etkiye hedeflenmiş bir anlatımın peşindedir. Burada feminen bir bakışın izini bulanlar ve biçimlemeyi özgün bir estetik boyut olarak niteleyenler, güncel estetiğe bulanan pornografik içeriği duyumsayanlar, aslında bu kodları doğru okuyanlardır. Eklektik unsurların melezlendiği sıra dışı bir bütünlüğe hasredilmiş bu tür estetik haz haritaları üretmekte ısrarlı görünen Grayson Perry’nin sanatı; maskulen değerlere öncelik veren bir yaşam tarzının örgütleniş biçimine yönelmiş bir eleştirel bakışı içermektedir.

---

---

Ünlü Britanyalı sanatçı Grayson Perry’i bir imge toplayıcısı veya karıştırıcısı olarak takdim etmek mümkün: Yapıtları baştan beri, zihni bulandıracak denli dağınık bir görsel bütünlük içinde. Elde ettiği karmaşa, toplumsal hayatı tüm gerçekliğiyle yansıtma amacında. Deyim yerindeyse Perry, sınıflar arasında belirginleşen kopuk ilişkilere dikkatleri çekerek, değişen statü simgelerine vurgu yapan görsel belgeler üretme çabasında.[1] Başlangıçta seramik vazo yüzeylerine aktarılan, ardından da duvar halılarına dokunan bu gerçekçi tasvirlerde; süper zengin dekoratif unsurlar sözüyle nitelenen, ağırlıklı olarak toplumsal ve siyasal eleştiriyle şekillenen, dinsel atıflarla, mizâh ve ero-psişik bağlantılarla pekişen güçlü bir imgelem söz konusu.[2] Parçalararası ilişki yöntemiyle ulaşılan bu bütünlüklü yapıda; ayrıca, kalabalık ve gösterişli bir görüntü elde edilerek, farklı mekânlarda eşzamanlı bir biçimde işleyen  olay ve hikâyelere başvurulmakta.

Vazo yüzeylerini bir eskiz defteri haline getiren Perry, aslında son derecede bireysel, basit ve doğrudan ifadelendirilmiş bir tasarımı geliştirmeye çalışıyor. Resim ve yazılarla sıvanmış, kaplanmış ve sırlanmış bu yüzeylerde, aykırı bir süslemeye maruz kalan bu sahici nesneler, geleneksel malzeme yapısını koruyan heykellere dönüşüyor.[3] Eğimli, kavisli bu yüzeylerde bile toplumsal çağrışımı olan hikâyeler anlatma telaşında olan sanatçı; klâsik yöntemlerle sırlanmış vazoyu, kendi deyimiyle “sosyal hareketlilik kalıntısı ve birikintisini taşıyan küçük öznel alanlar” haline getiriyor. Bu şekilde bir birikinti dolayımında karşımıza çıkarılan mizâhî tarz ve yorum, aynı oranda  bir gerginlik uyarısında bulunarak ciddileşiyor.

Toplumsal hayatın kırılma hatları üzerinde gezinen Perry, değişim olarak sunulan şeylerle ilgili olarak oluşan korku ve kaygılardan hareketle, doğal olarak sarsıcı bir güce sahip bir dili devrede tutarak, son derecede sıradanlaşan karmaşık ama o ölçüde ürkütücü çağrışımlara sahip hâl beyanlarını birer birer açığa çıkarıyor.

demografik durumu haritalandırma pratiği olarak duvar halıları

Kendini başlangıçta vazo yüzeylerinde ifade eden Grayson Perry’nin, seramiği bu denli aşırı eleştirel bir söylemin yüzeyi haline getirmiş olması, zaten başlıbaşına tartışılması gereken bir olgudur. Ancak 1990’lı yıllarla birlikte karmaşık iç dünyasını sorunlu ve sürekli bir konu alanı haline getirmişken; aynı zamanda bir antropolog bakışıyla duvar halılarına dokunan “sınıflar, hazlar ve gerçekler” başlığıyla anabileceğimiz gözlem haritalarını da oluşturmaya koyulmuştur. 

Gerçekten de Perry’nin tam bir haritalandırma pratiği olarak tanımlandırılan halıları; konum bilgilerini açık edecek bir şekilde, toplumun ruhsal durumunu yansıtan ilişkisel bir ağ içinde betimlenmektedir. Böylece; kurgusal karakterler üzerinden, yer değiştirme ya da statü kaybı genel sınıfsal gibi endişeler üzerine inşa ettiği konum bilinci meselesini önemsemekte ve kavramsal bir sorun haline getirmektedir. ^{(Bknz.“Map of Nowhere”, 2008, British Council Koleksiyonu)}

Halı görselliğiyle elde edilen bu şaşırtıcı etki, aslında tekinsiz bir imgelemi kabul edilebilir hâle getirme olasılığının yarattığı gerilimden gücünü alır. Bir kayıtsızlık ve özgüven gösterisi gibi duran bir söylem biçimi, halı ile güvence altına alınmaktadır sanki. Resimle halı görselliği arasında oluşan mesafede Perry; toplumsal yapının kendine has duyarlık, yaşama ve düşünme ya da davranma biçimini; tuhaf görünen hazlarını, güncel bağlamda tespit etmekte ve belgelemektedir. Özellikle kimlik çatışmalarından türeyen tepkisel bir dışavurumla kitsch’in hâkimiyetine doğru evrilen kategorik değişimin koordinatlarını görünür kılmaktadır.

Toplumla yüzleşme hallerine ilişkin raporlar olarak da takdim edilen bu halılar; yanlış yaşanan hayatları, eğreti duran estetik nesneler ve sahte göstergeler üzerinden dolaysız bir şekilde anlatan bir itirafnamenin sayfalarıdır sanki…

“küçük farklılıkların kibri” ya da aşırılaşan betimleme ile rafine edilmiş entropik uzam

Grayson Perry’nin 2012 yılında tamamladığı “Küçük Farklılıkların Kibri” ^{(“The Vanity of Small Differences” )}  başlığıyla sergilenen altı adet halı-resminde söz konusu karmaşa düzeninin etkili örneklerini görmek mümkündür.[4] Sahne düzenini açık uyarlamalarla klâsik örneklerden alan bu resimler, akış ritmini bir 18. yüzyıl sanatçısı olan William Hogarth’ın üslûbuna öykünerek tamamlamaktadır. Nakışresim estetiğine atıflı bu göz alıcı altı adet dekoratif resim, psişik ve patolojik vurgular ve naiviteyi öteleyen ama kategorik anlamda kötü resim bilgisiyle toplumsal zaafların yansıtıldığı bir içerik derinliğine sahiptir. Herbiri dikkatle seçilmiş ve kurulmuş bu imge düzeninde; şaşırtıcı bağlantılarla netleşen ve hiyerarşik bir betimleme ve ayrıntı zenginliği içindeki bir resimleme söz konusudur.

Hogarth’ın resimlerinde uyguladığı ironik tasvir ve toplumsal yapı-düzen fikriyle tezat oluşturan ahlâkî çatışmaları ve suçları öyküleyen yaklaşım, açık bağlantılarla Perry’nin yaklaşımını da belirler. Hogarth’ın kompozisyonları sanki güncelleyen Pery, burada gözlemlediği rahatlığı, uzlaşımlı illüstratif bir tarzı tesis etmek için kullanmaktadır. Bu bağlamda “Küçük Farklılıkların Kibri” temalı halı-resimler; özetle klâsik sosyal sınıflara özgü kategorik ayrımının anlamını ve kendi özgül alanına ilişkin davranış ve düşünce özelliklerini yitirmesinden bahseder. Sınırların haz ve estetik göstergeler üzerinden tahrip edilmesine; eğitim ve kültürün bir belirleyici olarak değerini ya da önceliğini kaybetmiş olmasına, ayrıca sınıfların kendini ifade biçimlerinin de alt üst edildiği gerçekliğine işaret eder. Devletin ve sistemin korumacı, statükocu bakışını delen, alaysı ve radikal bir tepkinin uzamsal yüzeyi olarak beliren bu gösterim, esas itibariyle; duygu, haz, korku ve şiddet norm gibi hususların belirleyici olduğu kurmaca karakter Tim Rakewell’i merkezde tutan, mekânsal bir deneyim ve panoramik tasavvur halini almaktadır.

Dolayısıyla burada; eşitsizlikler ve sıkıntılar görünür hale getirilerek sert bir şekilde yüzümüze vurulmaktadır. Sınıfsal ayrımı bu derece net ve ayrıntılı kültürel çözümleme girişimi olarak anlatan bu büyük betimleme girişimi, izleyeni de içine alan bir gösterim alanı yaratma siyasetine uygun biçimde yapılandırılmıştır. Kentsel uzama dahil olma biçimlerimiz, beğeni düzeyimiz ve algı kapasitemiz ve geliştirdiğimiz anonim davranış kalıplarıyla kodları çözülmüş beğenimize dair (bizi bir deney unsuru haline getiren biyo-politik dönüşüme dair) uyarı ve gözlemleri de içermektedir.

bir “hasar tespiti raporu” mecazına dönüşen görsel anlatı

Doğal olarak, bir yaşam tarzı ikonolojisi sunan bu resim-tasarım hadisesi, son çeyrek yüzyılın bilançosunu trajikomik bir dile yaslanarak çıkarmaktadır. Toplumun kültürel değişim normlarını; göçlerle hibritleşen kent hayatının temsil ve kimlik mekânlarını, çelişkileri açık edecek bir şekilde yan yana sunmaktadır. Bu girişimiyle Perry, daha çok Birleşik Krallık içinde toplumsal yapıyı teşkil eden grubların değişimine dair bir bir “hasar tespiti raporu” hazırlama çabası içinde gibidir.

Perry, aynı zamanda gülünç ve saçma görünen, görsel bir oyuna dönüşen, paraçalararası ilişkiyle kötü bir bütüncül etkiye hedeflenmiş bir anlatımın peşindedir. Burada feminen bir bakışın izini bulanlar ve biçimlemeyi özgün bir estetik boyut olarak niteleyenler, güncel estetiğe bulanan pornografik içeriği duyumsayanlar, aslında bu kodları doğru okuyanlardır. Eklektik unsurların melezlendiği sıra dışı bir bütünlüğe hasredilmiş bu tür estetik haz haritaları üretmekte ısrarlı görünen Grayson Perry’nin sanatı; maskülen değerlere öncelik veren bir yaşam tarzının örgütleniş biçimine yönelmiş bir eleştirel bakışı içermektedir. Bir görsel alan, çevre ya da uzam yaratma tipolojisine uygun biçimde kurulan bu anlatılar, öteki kavramının içsel bir gösterge haline getirildiğini itiraf etmektedir. Sıradan bireyin sistem tarafından nitelendiği yeni ve felsefî bir kavram olan öteki’nin, aslında kendisi olduğunu anlamanın yaratttığı tedirginlikle oluşan yabancılaşma ve mesafe duyumuna dikkat çekilmektedir. Kendine yadsınmış bir kimlik addetmenin ürkütücü gerçekliği beraberinde fetiş nesnelerle donatılan fantastik ortamlar ve tuhaf zevklerin kopan gerçeklikle olan bağı sorunlaştırılmaktadır.

Yine burada, ağırlıklı bir biçimde duyumsanan romantizm’in esasında kaybolup giden umut, beklenti ve duygulardan türediği; ahlâkî anlamda kötülüğün, boyutsuz ve derinliksiz hayatın karmaşasına yapılan bir vurgudan ibaret olduğu söylenebilir. Bu geçici mutluluk ve duygusal yoğunluk anı, Perry’de çelişik bir biçimde coşkusal bir vurguya dönüşerek, çok zamanlı ve parçalı mekânsal duyumu tamamlar hale gelmektedir. Bu yüzden ilk bakışta eğlenceli görünen Perry’nin sanatı; hayal kırıklığına, umutsuzluğa ve kaybolan diğer şeylere dair çirkin, hasarlı ve distopik bir hâl tasavvuruna dönüşmektedir.

Mayıs-Haziran 2021

---

ayrıca bakınız: https://saglamart.com/grayson-perry