grayson perry: nevrotik bir düzen ve abartılı gerçeklikler

GÜLAY YAŞAYANLAR

“Kültürel ortamı teşkil eden dokunun aralıklarında sürekli gezinen biri olarak Grayson Perry; kendilik halinin yansımalarıyla kamusal alana bulaşan simgesel gerilimi işlerine taşıyarak yeni-modern bir dünya tanımı yapmaktadır. Bir başka deyişle; kendilik bildirimlerini merkeze alan sanatçının empatiye olan aşırı düşkünlüğü, özgün bir kavrayış ve düşünme sistemiyle cisimleşen sanatsal bir parodiyi sürekli olarak geliştirmektedir. Bu durum bir Grayson Perry haline geliştir aslında. Ya da, cüretli bakış açısı ve kavrayış farkıyla dünyaya bir şekil verme biçimidir…

---

---

Grayson Perry’nin tuhaf bir evren tasavvuruna dönüşen görsel anlatıları; tıpkı bir Perec romanından fırlamış gibi duran ve sıra dışı bir konumlandırma mantığı uyarınca kolajlanmış hikâyelerden oluşur. Seramik vazo ve duvar halılarında sergilenen zengin detaylarla dolu biçimleme yaklaşımında; sosyal ve kültürel dinamiklerden gücünü alan libidinal bir süreçten bahsetmek mümkündür. Ayrıca; kendini sürekli yenileyen, dönüştüren ve ero-psişik anlam ağıyla yüklü bir enerjiyle karşılaşırız burada. Ağırlıklı olarak kimlik çatışmalarını yansıtan bu yaratıcı süreçte, açık bir şekilde popüler kültür imge ve örüntüleri yan yana dizilidir. Zaten Perry’nin peşine düştüğü anlam; baştan beri toplumsal cinsiyet rolleriyle sosyal dokuyu biçimleyen din, kimlik, siyaset ve sınıf ayrımı gibi kavram ve olgulardan beslenmektedir.  

Grayson Perry’nin farklı sınıfsal ayrımlarda süregiden yaşam biçimlerine yönelik derin ilgisi ve bunu gösterme biçimi, çağdaş Britanya toplumunu haritalandırma girişimi olarak tanımlanmaktadır. Burada; psiko-seksüel bildirimlerden üst sınıf paranoyalarına, orta sınıfa özgü hezeyanlardan baskılanan hazlara değin üretilen öykülemelerde bir dizi sorunlu alana temas edilmektedir. Hırpalanmış ya da ötekileştirilmiş bireylerin karşı kültürel arayışlarına değinen bu öyküler, gerçekötesi vurgularla zenginleştirilmiş bir içeriğe sahiptir.

Yine bu gösterimde; hayallerinden yoksun bırakılmış sınıfsal yapılara özgü naif hazların belirleyici olduğu bir duyumsamayla başbaşa kalırız. İçinde bulunduğumuz sosyal sınıfın estetik zevkimizi şekillendiren en önemli unsur olduğunu söyleyen Perry; çatışmacı değişim ruhunun nasıl bir duygu yönetimiyle kontrol edildiğine dikkatimizi çekerek, kişisel ve kamusal olanın anlamı arasındaki gerilimi işlerinde detaycı bir duyarlıkla ifade eder. Örnekse; Perry, duvar halılarında yer alan ve bir kurmaca karakter olan Tim Rakewell aracılığıyla, toplumun psişik güdülenmelerinin, kültürel bir kendilik inşa etme konusunda yarattığı zorlukları, korku ve tedirginlikleri ironik bir şekilde sorgular.

Öte yandan Perry, iç dünyasını fazlasıyla meşgul eden ve parçalı bir kimlik halinin simgesi olan alter egosu Claire ile de aslında kendini yüceltmektedir. Çift kimlikle daha sahici bir iç-dünya sarmalı sunan sanatçı, psiko-seksüel bildirimler bağlamında duyulan empati gereksinimine, haz denetiminden duygusallığın istisnai açmazlarına kadar pek çok konuya hayata karışarak vurgu yapmaktadır. Aynı şekilde, vazo ile halılarda bir karakter metaforu olarak yer alan Alan Measles adlı oyuncak ayısı ile bir başka psikolojik duruma da temas etmektedir. Babası yerine koyduğu ve koruyucusu olarak gördüğü, hatta elinden hiç düşürmediği küçük ayısı, bir terapi bileşeni olarak burada belirmektedir. Farklı cinsiyetci rollerle kendini tamamlayan Perry, böylece kişisel mizacının bilinçli/rasyonel örüntüleri doğrultusunda içinde yaşadığı toplumun kural koyucu ve yasaklayıcı ahlâki kodlarına karşı çıkmaktadır. Böylelikle bazen fantazmagorik [1], bazen de duyumsama analizine dayalı bir iç-dünya haritasının anlam ağları ustaca örülmektedir.

Kültürel ortamı teşkil eden dokunun aralıklarında sürekli gezinen biri olarak Perry; kendilik halinin yansımalarıyla kamusal alana bulaşan simgesel gerilimi işlerine taşıyarak yeni-modern bir dünya tanımı yapmaktadır. Bir başka deyişle; kendilik bildirimlerini merkeze alan sanatçının empatiye olan aşırı düşkünlüğü, özgün bir kavrayış ve düşünme sistemiyle cisimleşen sanatsal bir parodiyi sürekli olarak geliştirmektedir. Bu durum bir Grayson Perry haline geliştir aslında. Ya da, cüretli bakış açısı ve kavrayış farkıyla dünyaya bir şekil verme biçimidir…

yaşamın kıvrımlı alanlarını ihlâl eden bir bilinçdışı

Sanatçının aynı zamanda tuhaflaşan tasavvuru, çizgiroman estetiğini andırır bir biçimde gündelik hayatın patalojik akışına ve açmazlarına yönelir. Yaşanmış olayları kayıt etmeye meyilli görsel bir tarihlendirme çabası da, psiko-dinamiğini buradan almaktadır. Bu üslûp tarzı; çok parçalı düzeniyle; politik iniş çıkışlar yaşayan halkın ya da statü kaybına uğrayan sınıfların duygu durumlarını yansıtma kapasitesine sahiptir. Ayrıca; resimsel ortama müdahale eden ya da onun bir parçası olan metinlerle meşru ahlâk anlayışı sorgulanmaktadır. Seçilen ikonik imgeler üzerinden şizo-analitik bir bakışla, yaşamın kıvrımlı alanlarını ihlâl eden bir bilinçdışı, görselliğin esasına yön verir burada. Dolayısıyla kendini de doğrudan yüzeye taşıyan Perry; özdeşleştiği Claire kılığıyla, toplumun onarıcı fantezilerini keşfetmekte, ruhsal dürtüleriyle birlikte travmatik bildirimlerini kayda geçirmektedir. Bu bir bakıma; toplumun yaşam dinamiğinde var olan ve sınıfsal boşluklarda oluşan normatif örgütlenmelerin, hiyerarşik ve/veya histerik bir bilançosunu çıkarma anlamına da gelmektedir.

Perry’nin gösteriminde, farklı sosyal sınıfların eşitsizliklerine odaklanan ve modern dünyanın huzursuzluklarını ele alan bir üst kurmaca[2] öykülemeler dizisi mevcuttur. Sosyal yapıyı niteleyen temalar, kavram ve olgular, çoğu zaman Perry’nin duyumsama öngörüleriyle yepyeni-güne dair söylemsel bir lügatı andırır. Bu dizilimde, bazen üst sınıfın zevklerini simgeleyen markalar, bazen sıradan nesnelerin yer aldığı mekânlar, bazen de umutsuzluğun neden olduğu abject görüntüler yer alabilmektedir. Katmanlı ve sıralı bu yapılanma bir yandan da Perry’nin gözetiminde önümüze açılan bir psikolog sahası’na dönüşmüş durumdadır. Deyim yerindeyse, ruhun çöplerinin istiflendiği/biriktiği bu yüzeyler, üzerlerindeki yaşantısal tortularla biraz daha ağırlaşarak dekoratif niteliğini kaybetmekte, authentic nesne-yapıtlara dönüşmektedir. Açıkça, bir inkâr ritüeli’nin simgesel alanı haline gelen bu dönüşüm, halı ve vazoları farklılaştıran queer bir durumunifadesi olmaktadır.

Belki de günümüzde, değişken hassasiyetlere odaklı bir distopya olarak kültürel alanın yeniden inşası aşamasında sıradan olanın abartılı gerçekçiliği devreye girmektedir. Perry’nin işleri de zaten, hayatın önem arz etmeyen anlarına dair bir panoramik niteleme gibidir. Bu yüzden; sıradan nesnelere ilişkin temsilleri, duygusal deneyimlere ve sınıfsal hiyerarşiye uygun bir şekilde gerçekleştiren sanatçı, nevrotik bir sembolik düzen yaratma çabası içindedir.  

eşitsizliklerin kurbanı haline gelen öteki üzerine kurmaca öyküler

Post-endüstriyel süreçte orta sınıfa mensup bireylerden yeni kimliklere bürünmeleri ve tutku eşikleriyle yüzleşerek onu aşmaları istenmektedir. Hazların sağladığı konformizme meyilli bu biyo-politik yönelim, saflık ve ruhsal kirlilikle olan içiçeliğini korumakta ve kendini sürekli olarak yenilemektedir. Bu yüzden kendilik ve farklılık bildirimlerine yabancılaşan ve rahatlıkla tahakküm altına alınabilen bireyler, anonimleşen geçici kimliklere bürünebilmektedir. Grayson Perry’nin işlerinde dokunmak istediği, parıltılı ve eğlenceli görünen trajik dönüşümün yaşandığı nevrozlu alan tam da burasıdır.

Perry; toplumsal yapıya sinen ruhun yarattığı tekinsizliği derinden kavrayarak, estetik zevklere sirayet eden kültürel imgeler üzerine çalışan kaygılı ve arzulu bir klinik gözlemcidir. Ayrıca cinselliğin romantizmiyle de dikkatleri üzerine çeken sanatçı, olağandışı bir bakışın ya da gezinti rotasının tutkulu bildirimlerini işlerine yansıtmaktadır. Neredeyse otobiyografik bir öyküde her türlü ipucuna rastlanabilecek bir bilgi akışına sahne olan bu işler, tüm zamanlarda geçerli bir tarih yazımı gibidir. Bu yüzden Perry; güncel sınıfsal farklılıklara bulaşan, onları aktarırken hadım edilen hazları devreye sokan günümüzün fantastik bir ikonudur.

İzmir, Mayıs 2021

---