ihap hulusi: bir gelişme idealini tasarımlamak

MÜMTAZ SAĞLAM

“Başta tasarım tarihi olmak üzere, kültürel ve sosyolojik açıdan İhap Hulusi’nin çalışmalarının herbiri  ayrı bir göstergedir. Türk modernleşmesinin Cumhuriyet döneminde bir gelişim projesini andırdığı izlenimini buradan kolayca çıkarabiliriz. Toplumun çağdaşlaşma ideali ve isteğini, belleklere yer etmiş Hulusi imajları en iyi şekilde anlatır. Adeta bir yaşam tarzını, sağlıklı, düzenli bir hayatı tasarımlar gibidir.”



Cumhuriyetin ilk yıllarında kamuya yönelik duyurularda, geliştirdiği görsel dil ile grafik tasarım alanının öncü bir ismiyle karşılaşırız: İhap Hulusi. Tipik bir figür ressamı yaklaşımıyla, bir dönemin ruhunu ve ideolojisini, gelişme idealini, tüm görsel çehresiyle tasarımlayan kişidir. 1925 yılıyla ilişkilendirilen ilk afişinden itibaren, suluboya tekniğini kendine özgü renk duygusallığını yansıtarak mükemmelleştiren çok başarılı figür yorumlarıyla olağandışı bir görsel düzey yakalamıştır. Modernist bir algının ürünü olan afişlerinde, gerçekçi bir üslûp; modeli betimleyen fotoğraf kaynaklı, desen teknikleriyle çözümlenen bir illüstrasyon eğilimi içindedir. Desene verdiği öncelik aslında Münih’te aldığı atölye eğitiminin bir önerisidir, ancak Hulusi bu genel tarzı korumakla birlikte kendi özgün tasarım anlayışını yaratmayı bilmiştir.

İhap Hulusi; Osmanlı ile Cumhuriyet Türkiye’sine evrilen zamanı, afiş pratiği üzerinden tanımlayan ve görünür kılan sürecin belki de en önemli ismidir. Almanya-Mısır ve Türkiye bağlantılarını simgeleyen üçgen formuyla, özel bir imza geliştiren Hulusi’nin, dönemsel gelişmeleri yansıtan bir biçimleme iradesiyle oluşturduğu kaligrafi denemeleriyle anılması gerekir. Burada; afişleri bütünleyen ve mesajı iletmekle yükümlü olan temel kompozisyon elemanı olarak yazı formuna verdiği önem ve ona plastik kişilik kazandırma çabası çok ayrıcalıklı bir durum ve örnektir. Dolayısıyla gerek kullandığı imgeler, gerekse kaligrafik düzenlemenin niteliği ve tüm görsellik üzerinden erken Cumhuriyet Döneminin görsel algısı, zihniyet ve ideolojisi hakkında çok sayıda tespite ve gözleme olanak verir.

Bu noktada ayrıca farklı ortam ve zamanlardan elde edilmiş imgeleri bir araya getiren ayrıcalıklı bir montaj yeteneğine sahiptir. İmgeyle yazıyı buluşturan, el mahsulü tipografik düzenlemelerde çok özel çözümler üretirken, logo ve amblem formatında günümüzde hala kullanılan çalışmalara imza atmıştır. İhap Hulusi, söz konusu tasarımlarında taşıyıcı olan figürü, genelde bir modeli fotoğraflayarak elde eder. Çalışmalarındaki isabetli pozlandırma biraz da bu ön hazırlıkla ilgilidir. Fotografik imge daha sonra suluboyayı andıran özel bir teknikle resimleştirilir.

Başta tasarım tarihi olmak üzere, kültürel ve sosyolojik açıdan Hulusi’nin çalışmalarının herbiri  ayrı bir göstergedir. Türk modernleşmesinin Cumhuriyet döneminde bir gelişim projesini andırdığı izlenimini buradan kolayca çıkarabiliriz. Toplumun çağdaşlaşma ideali ve isteğini, belleklere yer etmiş Hulusi imajları en iyi şekilde anlatır. Adeta bir yaşam tarzını, sağlıklı, düzenli bir hayatı tasarımlar gibidir. Öte yandan sosyal devlet kavramını da (Beykoz Kunduraları, Yalova Kaplıcaları, Kızılay, Yeşilay, Ziraat Bankası ve Sümerbank gibi iktisadi kurumlar üzerinden) bir güvence kaynağı olan güçlü ve kodlayıcı bir dizi imge olarak ortaya koymaktadır. İktisadî ve toplumsal gelişme idealine hasredilmiş bu tasarımlar, hiç kuşku yok ki, Cumhuriyet Türkiyesi’nin görsel tarihini okumamızı ve anlamamızı sağlamaktadır.

Bkz.

Turgut Çeviker, “Modern Türk Grafik Sanatının Öncüsü: İhap Hulusi Görey”, Sanat Dünyamız, Sayı: 43, 1991, sf. 8-11.

Ender Merter, 80. Yılında Cumhuriyet’i Afişleyen Adam İhap Hulusi, Literatür Yayınları, Aralık 2003, İstanbul.


İhap Hulusi / 1898 yılında, Kahire’de (Mısır) doğmuştur. İngiliz okullarında ilk ve orta öğrenimini tamamlar. 1920 yılında resim eğitimi almak üzere Almanya’da gider. Münih’te Haimann Schule Atölyesi ve Kunst Gewerbe Schule’ye devam eder. Türkiye’ye beş yıl sonra döner. 4 dil bildiği için Dışişleri Bakanlığında bir süre çalışır. Akbaba dergisinde Münif Fehim ve Ramiz ile çalışır. Daha sonra afiş çalışmalarına ağırlık verir. 1929 yılında Kulüp Rakısı ve ilk alfabe’nin kapağını tasarlar. Uzun süre Ziraat Bankası, İş Bankası, Yapı Kredi, Garanti, Sümerbank, Emlak Kredi, Kızılay, Yeşilay, Tariş, THK gibi kurumlara hizmet verdi. Milli Piyango idaresi için 35 yıl çalıştı. Yurtdışında da çok sayıda firmayla afiş, amblem üretti. Ayrıca suluboyaları ile de tanınan Hulusi 27 Mart 1986 tarihinde 88 yaşında İstanbul’da vefat etmiştir.