ferit edgü ve ada yayınları sanat dizisi

MÜMTAZ SAĞLAM

Türkiye’de az sayıda okuyucunun ilgilendiği yazarların, konuların kitaplarını, özenli bir tasarımla, sınırlı bir sayıda gerçekleştirmek istiyorduk. Her kitabın kendine özgü bir boyutu, kâğıdı, kapak düzeni olması gerektiğine inanıyorduk. Bu açıdan işin ticaretini değil, sanatını düşünüyorduk.” [i] […] “… On beş yıl boyunca birçok ilk’e imza attık, Ada ile yayıncılıkta hem içerikte, hem biçimde kaliteyi gerçekleştirdik. Kitaba olan aşkımı Ada Yayınları’nda dile getirdim. Eksik olmasın Türk yazınının en önemli şairleri yazarları Ada Yayınlarını onurlandırdı. Hemen her yıl en önemli edebiyat ödüllerini Ada Yayınlarından çıkan kitaplar aldı. Ada Yayınları çok zamanımı aldı. Ama hiçbir zaman pişman olmadım.”[ii]

---

---

Ada Yayınları, 1976 yılında yazar Ferit Edgü tarafından kurulur.[iii] Aynı dönemde Data adlı bir reklam şirketinin de sahibi olan Edgü; buradan aldığı maddi destekle, tasarım ve baskı kalitesiyle dikkatleri çeken, kağıt ve matbaa tercihine özen gösteren, sınırlı sayıda basılmış ve numaralandırılmış kitap yayıncılığı işine girişir. Yapım süreçlerini kendi yönettiği, yeniliklerle dolu bu özel yayıncılık girişimini 1990’lı yıllara dek sürdürür.

Ada Yayınları, etkinlik gösterdiği onbeş yıl içinde yüz kırka yakın kitap yayınlar. Türkiye’nin siyasal ve toplumsal değişimlerle çalkalandığı sancılı bir dönemde, piyasa koşullarının dışında hareket eden bir yayın profiliyle çıkar karşımıza. Daha çok Edgü’nün entelektüel tavrını yansıtan bir yayın kuruluşu olarak, cüretli biçim denemelerinin ve tasarım estetiğinin ürünü olan kitaplarla, modernist ve yaratıcı bir hava estirir.[iv] Yayınlayacağı kitapları önceden verdiği reklamlarla okuyucuya duyurur. Numaralı ve sınırlı basımlarla, okura özel bir nüsha olarak üretimiş bir kitaba sahip olma ayrıcalığını yaşatır. Hatta, basım hatası içeren kitapları değiştirme sözünü bile verir.

Ada, ilk kitaplarını 1977 yılında yayınlar. İlhan Berk’in Atlas adlı şiir kitabı, Edgü’nün kaleme aldığı Kimse ile birlikte yayınlanır. Orhan Duru, Demir Özlü, Tezer Özlü ve Güner Sümer gibi yakın dostlarının kitaplarına her zaman öncelik verir. Ayrıca Enis Batur, Edip Cansever, Metin Eloğlu, İlhan Berk, Tahsin Yücel, Oktay Rifat, Faruk Ulay, Nazlı Eray, Tomris Uyar, Cemal Süreya, Salah Birsel, Cihat Burak gibi yazar ve şairlerin birçoğunun ilk kitaplarını basar. Bu sürede, kendi kaleme aldığı onbir kitap çalışmasını da ayrıca yayınlar. Bunlar arsında Ders Notları ile asker-öğretmen olarak görev yaptığı Hakkari’yi anlatan O/Hakkari’de Bir Mevsim adlı kitaplar, büyük igi görür.

---

mektuplarda izi sürülen biçimci kaygılar

Edgü’nün yayınladığı kitapların tasarımına ve sayfa düzenine, kâğıt ve cilt tercihine gösterdiği özen, dikkat çekici bir boyuttadır. Örnekse kitap yayıncılığında o dönemde yaygın bir şekilde kullanılan zımbalama tekniği ve Amerikan cildi yerine iplik dikişli cilt yöntemini ısrarla kullanır. Bu, dışarıdan bakıldığında görünmeyen ama biçimsel kaliteyi pekiştiren ve okura kullanım rahatlığı sağlayan bir tercihtir. Ada’nın tasarım ürünü kapaklarıyla yakaladığı yaratıcı ve deneysel çözümlerin hikâyeleri, yayıncılık tarihimizin sık hatırlanan konuları arasındadır.

Sözgelimi, boyut ve tasarım ayrıcalığı içeren 1976 tarihli Amerika’nın basım hikâyesi son derece ilginçtir: Beat Generation şairleri olarak bilinen ve etkili siyasal ve eleştirel dile sahip Ginsberg ve Ferlinghetti’nin uzun şiiirlerini bölmeden yayınlayabilmek için, 24×16,5 cm boyutlarında bir bloknot formatı düşünülür. Karşılıklı iki sayfa düzenine ve dolayısıyla uzun satırlara izin veren bu yapısal çözümde taşırmalı ve kulaklı kapak için aranan siyah renkli masura kartonu Tahtakale’de bulunur. Bu kâğıda hazırlanan tasarım, serigrafi tekniğyle tek tek elde basılır. Ancak son haliyle tuhaflaşan ve bir nesne-kitaba dönüşen Amerika, kitapçılardan ve okurdan beklenen ilgiyi görmez; çünkü boyutu, kitaplıkların raf düzenine uygun değildir.[v] Bin adet basılan kitabın tükenmesi yaklaşık on yılı bulur.[vi]

Benzer şekilde, Edgü’nün farklı kapak tercihlerinden kaynaklanan bir diğer şansızlık da Ada’nın bastığı ilk iki kitaptan biri olan Kimse ile yaşanır. Kendine ait bu kitabın adını oluşturan Kimse sözcüğü, beyaz zemin üzerinde dokunarak hissedilecek bir şekilde gofre işlemiyle basılır. Kimse’nin vurguladığı anlamın belirsizliğine ithafen bu tasarım kullanılır. Ancak Kimse, görünmeyen beyaz kapağı ve okunamayan adı nedeniyle kitapçı vitrinlerinde yer bulamaz ve kimse’nin dikkatini çekmez. Kimse’nin kapak tasarımından dolayı karşılaştığı görünmezlik sorunu; bugün, bu nedenle kitabı arayan pek çok meraklı okuru şaşırtmaya devam etmektedir.[vii] 

Ada Yayınları’nın etkin olduğu dönemde Ferit Edgü’nün Demir Özlü, Yüksel Arslan, Abidin Dino ve Tezer Özlü ile olan mektuplaşmaları, aynı zamanda bu yayıncılık hikâyesine ilişkin pek çok ayrıntıyı içerir. Örnekse; Tezer Özlü’nün Bir İntiharın İzinde adlı metninin kitaplaşması için yapılan görüş alışverişi, yapılan basımın hatalar içermesi nedeniyle iptal edilmesi ve düzeltilmiş haliyle yeniden basılması gibi konuların; hüzünlü ve duygusal bir arka planda nasıl işlendiğini görmek mümkündür. 1984 yılında Yaşamın Ucuna Yolculuk adıyla yayınlanan bu kitabın ardından iki yıl sonra Tezer Özlü hastalanması ve genç yaşta hayatını kaybetmiş olması, doğal olarak bu yazışmalara ayrı bir değer kazandırmıştır.[viii]  

---

yaratıcı ve düzeyli bir yazın anlayışını savunmak

1990 yılında piyasa ve dağıtım koşullarının ağırlaşması nedeniyle yayın hayatına son veren Ada; özellikle 1980’li yıllarda Edgü’nün yaratıcı bir yayıncılık anlayışıyla bir kuşağın sanat ve edebiyat beğenisini, görsel belleğini biçimleyen özel ve etkili bir yayıncılık örneği olarak hatırlanmaktadır.[ix] Ada’yı kapatmaya karar veren Edgü, geniş bir kadroya ve bütçeye sahip yeni yayınevlerinin açılmaya başladığı bir dönemde artık bu tür bir bireysel çabayı sürdürmenin olanaksız hale geldiğini söyler. Edgü’nün modernist bir çerçeveye oturtmak istediği bu yaratıcı ve düzeyli yayıncılık anlayışı; ilk kez düzenlenen imza günlerine, uygulanan indirim ve promosyon çalışmalarına, özel duyuru ve tanıtım çabalarına rağmeb bir türlü beklenen ilgiyi toplayamamıştır.

25 Aralık 1988 tarihli bir mektubunda yakın dostu Demir Özlü’ye AKM’de düzenlediği Kitap ve Sanat Şenliği’nden söz eder. Açılışın Ada’ya yakışır olduğunu, tüm dostlarının, yazar ve şairlerin, sanatçıların orada olduğunu belirterek “ilk kez böylesi bir public bir şey yaptım” diye yazar. Okura ulaşmak için bir fırsat yaratıldığından, Abidin Dino ve Aliye Berger’in özgün baskılarıyla ortama hareket katıldığından, kentin merkezindeki bu şenlikte kitap fiyatlarında %50 indirim yapıldığından, ancak imza günü için yerlerini aldıklarında, yalnızca 50-60 kişinin gelmiş olmasından duydukları üzüntüden bahseder.[x]

Edgü, bir başka mektubunda da yine Demir Özlü’ye Ada’nın kapanmasıyla ilgili gelişmelere ve yaşadığı düş kırıklığına değinir. Ada’nın hiçbir yayınevine rakip olmadığını, ancak gelinen noktada,artık işlevini yitirmiş göründüğünü yazar. Özellikle de, çevresinden Ada’yı sahiplenecek ve ona ivme kazandırıp yayın etkinliğinin devamını sağlayacak hiç kimsenin çıkmamasına çok kırıldığını açıkça belirtir.[xi]

---

Mümtaz Sağlam, Copyright © 2022, Tüm hakları saklıdır. / All Rights Reserved

Ayrıca Bakınız: https://saglamart.com/ferit-edgu-ve-sanatcilariferit-edgu