gerhard richter

resimsel olanın peşinde

MÜMTAZ SAĞLAM

"

Nesnel ya da görünür olanı gizleyen veya yok eden bu yapıntı alanı, hiç kuşkusuz Gerhard Richter’in mesafeli bakışının soyut karmaşık boşlukla araştırdığı olasılıklar üzerinde güçlü renk vurgularıyla çeşitlenmektedir. Özellikle maddi unsurların tekinsiz konumları ve gerilimli ilişkileri üzerine kurulan salt soyut bir kavrayış ve duyumun ürünüdür. Bellek ve düşünce izlerinin yoğunluğunu yansıtan enerjik bir alan olarak resimsel olana öykünen bu plastiğin, dolayımsız bir şekilde, konusuz soyut bir akışa dönüşerek çoğalması önemlidir. Kazınmış yüzeyde salt resme, soyut bir kavramsal uzama ulaşma süreci, aslında mevcut ve sürekli belirsizliğe eşlik etmektedir.

Gerhard Richter Resimsel Olanın Peşinde

Gerhard Richter working on one of his Cage paintings, Cologne, Germany, 2006. Artwork © Gerhard Richter 2020 (05102020). Photo: © Hubert Becker [https://gagosian.com/quarterly/2021/02/22/interview-gerhard-richter/]

1980’li yıllarla birlikte, hazır görüntü potansiyelini farklı yöntemlerle Fotogerçekçilik perspektifinden bağımsız bir şekilde ele alan ve yeni bir üretim alanı olarak geliştiren yaklaşımlar dikkat çekici bir biçimde çoğalır. Warhol ve Rauschenberg ile başlayan süreç, Richter, Polke ve Sherman gibi sanatçılarla devinim kazanır. Kişisel ve toplumsal bellek ve temsil tartışmaları üzerinden işlev ve anlam yüklenen çok sayıda çalışma ortaya çıkarılır. Bu kapsamda özellikle Gerhard Richter ile fotoğraf görselliği arasında duyumsanan gerilimli ilişki, tedirgin edici görüntülerin bulanıklaştırılarak resimsel etkiyle buluşturulmasıyla sonuçlanır. Sanatçı, boyanmış bir görüntü hadisesi olarak fotoğrafın manipüle edildiği resimleriyle, fotoğrafın kaydetme işlevini adeta gasp eder, resme dönüştürerek tarihsel bilinci canlı tutmayı ve somutlaştırmayı dener. (1)

Gerhard Richter, aslında sanat yaklaşımını, algı farklılıkları üzerinden başkalaşan ve sınır ihlâlleriyle biçimlenen bir üretim anlayışı üzerine kurar. Geleneksel estetik normlara uygun bir üretimden sakınan sanatçı, giriştiği müdahaleci tavırla, bağlantıları kopuk görünen ve deneysel olanı araştıran bir ortamda bulur kendini. Baştan beri duyumsanan bu değişim iradesi, modern sanatla çatışmalı bir dil üzerinden gerçekçi anlatılardan ayrışır ve uzaklaşır. Bu durum; yani kaynağını teşkil eden fotografik görüntünün imhası ve yeniden inşası, duygusal yüklerinden arınan, mesafeli bir şekilde kişiselleşen bir yörüngede gerçekleşir. Böylece ulaştığı görselliği yeni bir tarihsel bağlama çeken sanatçı, resmin anlatımcı niteliğini, duygu derinliği olasılıklarını açıkça terk eder. Rahatsız edici kişisel tarih verilerini, kitlesel ve evrensel dramın etkilerini bu kurmaca üzerinden silikleştirmeye çalışır. Daha rahatsız edici bir hâle getirilen soyut görüntü, fazlasıyla ona ait ve/fakat tümüyle onunla ilişkili değildir artık. Açıkça görüleceği üzere Richter, entelektüel bir müdahale ile hem kendi resim anlayışını kurmakta, hem de ontolojik bağlamda yeni bir dil ve temsil deneyiminin eşiğine sürüklenmektedir. Bulanıklaştırılmış bir resim yüzeyinin tanzim edilmesi, sonuçta modern sanatın soyutlama deneyimlerinin uzağında gerçekleşen farklı bir pratiktir. Ve kavramsal bir açılımla biçimlenen deformasyon ve dışavurum yönelimlerinin yeni bir evresidir hiç kuşkusuz.

Notlar

Bkz. David Hopkins, Modern Sanatın Sonrası 1945-2017, Hayalperest Yayınları, 2018 İstanbul, sf.106. 

Bkz. Hans Ulrich-Obrist, …durmadurmadurmadurma…, Çeviren: Sabri Gürses, Dirimart / RES Yayınları, İstanbul, 2013. sf. 2-4-6.

Gerhard Richter, Abstract Painting (726), 1990, Oil on Canvas, 2510x3510x38 mm, Tate Collection. [https://www.tate.org.uk/art/artworks/richter-abstract-painting-726-t06600]

sıyırma ve silme pratiğinin ötesi

Görüntü, dil ve temsil meselesi; Gerhard Richter’i başından bu yana, tür ve teknik tercihleri arasında uğraştıran temel tartışma konusudur. Çünkü; Richter, betimleme ve soyutlama arasında kalan bir ara alanda, duyumsal olanın çekici görselliğiyle, görüntü bağlantılarının silinip yok edildiği bir aşamayla yüzleşmek durumunda kalmıştır. Başka bir ifadeyle, resimsel olanın güçlü yanına yaslanan bir üretim pratiğiyle, görüntünün içine gömüldüğü bir yıkıntı alanıyla uğraşmaktadır. Silme, sıyırma ve/veya kapatma yoluyla bu alanı, dolayımsız, geçişli ve soyut bir dışavurum hadisesine çevirmiştir. 1970’li yıllardan 2010’lu yıllara dek uzanan bir süreçte, bedensel performansa da bağımlı bu soyut anlayışı büyük ölçekli tuval yüzeylerine uygulamış, kademeli bir gelişim içinde sürülmüş ve kazınmış boya izleriyle ulaşılan bir görsel kaliteye ulaşmıştır. 

Görünür olanın radikal bir hamleyle imhası öngören bir süreçten salt soyuta ve kavramsal düzleme çekilen, konusu resmin kendisi olan, dahası resmin maddi gelişim potansiyelini sorgulayan bu eylem-biçim hadisesini, nitelikli bir estetik kavrayışının ürünü olarak görmek gerekir. Ya da, bu boyasal dışavurum olgusunu, dış dünya bağlantılarından uzaklaşma hâline, karmaşık ve çatışmalı bir karşı duruşa, görkemli bir eylem-performans aralığında değerlendirmek yerinde olur. Özellikle güçlü renk tonlardan oluşan süreklilik etkisiyle bu soyutlamayı dinamikleştiren Richter’in, elde ettiği lekeli ve geçişli görsellik; doğrudan renk yoğunluğuna dayalı, belirsiz ve yönsüz kazıma ve sıyırma hareketleriyle oluşan bağımsız bir soyut düzenektir artık. Dip ve ara yüzey olasılıklarını keşfe dayalı, derinlemesine bir katmanlaştırma, ara yüzey durumlarından nihai görsel uzama ulaşma sürecidir. Gelinen noktada, anıtsal bir görünüme kavuşacak etkiye ve ayrıcalığa sahiptir. 

duvar etkisi oluşturan zamanlararası izler 

Ayrıca söz konusu soyutlama ve dışavurum öngörüsü, Gerhard Richter’i diğer sanatçılardan ayıracak denli farklıdır. Her şeye rağmen tasarımsal bir yapıntı alanı, tipik bir patlama-infilâk, saçılma ya da sıçratma eylemlerinin sonucu ya da ürünü değildir. Rasyonel bir bakışla görüntü kaynağından türetilmiş renk ve boya uygulamalarının sanatçının el yordamıyla kazıdığı-sıyırdığı bir yüzeyde bıraktığı doku-iz aralıklarına ulaşmayı hedefleyen bir soyutlamadır bu. O yüzden anlık, dinamik, değişken, tekrar edilemez ve benzersiz olan bir üretimdir. Richter’in karşılaşmayı beklediği görünürlüğün kesişimine dair izlerden oluşan palimpsest bir nitelik taşır. Düşünseldir ve tartışmalı bir tepkisellik içinde adeta bir duvar etkisi oluşturarak zamanlararası izleri yansıtmaktadır.

Nesnel ya da görünür olanı gizleyen veya yok eden bu yapıntı alanı, hiç kuşkusuz Gerhard Richter’in mesafeli bakışının soyut karmaşık boşlukla araştırdığı olasılıklar üzerinde güçlü renk vurgularıyla çeşitlenmektedir. Özellikle maddi unsurların tekinsiz konumları ve gerilimli ilişkileri üzerine kurulan salt soyut bir kavrayış ve duyumun ürünüdür. Bellek ve düşünce izlerinin yoğunluğunu yansıtan enerjik bir alan olarak resimsel olana öykünen bu plastiğin, dolayımsız bir şekilde, konusuz soyut bir akışa dönüşerek çoğalması önemlidir. Kazınmış yüzeyde salt resme, soyut bir kavramsal uzama ulaşma süreci, aslında mevcut ve sürekli belirsizliğe eşlik etmektedir. (2) Dolayısıyla; Gerhard Richter’in, yüzeyde konumlandırılmış olanı bulup çıkaran bu deneyimini; deyim yerindeyse, sıradışı yöntemlerle resimsel olana ulaşan bir bakış ayrıcalığı ve tasavvuru olarak nitelemek mümkündür.

Mümtaz Sağlam  Copyright © November 2025, All Rights Reserved

TAGS

Mumtaz Smallpx

prof. mümtaz sağlam  Art writer and curator. He has numerous publications on current issues, theoretical debates and prominent artist attitudes in the field of plastic arts. He lives and works in Izmir and London.

PREPARED BY  GÜLAY YAŞAYANLAR & MÜMTAZ SAĞLAM

ON GERHARD RICHTER

Gerhard Richter yazı 4
gerhard richter: fotoğrafik görüntü ve resim

GY / Marcel Dzama’nın çalışmaları, eşzamanlı kurgusal bütünlüğünü görkemli ve ışıltılı bir şekilde ortaya koyan bu yaklaşım, figür ile onu çevreleyen bitki ve hayvan âlemini etkili bir dekorasyon düzeni içinde buluşturur.

DEVAMINI OKU

Gerhard Richter yazı 1
gerhard richter: fotoğrafik görüntü ve resim

MS / Marcel Dzama’nın çalışmaları, eşzamanlı kurgusal bütünlüğünü görkemli ve ışıltılı bir şekilde ortaya koyan bu yaklaşım, figür ile onu çevreleyen bitki ve hayvan âlemini etkili bir dekorasyon düzeni içinde buluşturur.

DEVAMINI OKU

Gerhard Richter yazı 5
gerhard richter: fotoğrafik görüntü ve resim

MS / Marcel Dzama’nın çalışmaları, eşzamanlı kurgusal bütünlüğünü görkemli ve ışıltılı bir şekilde ortaya koyan bu yaklaşım, figür ile onu çevreleyen bitki ve hayvan âlemini etkili bir dekorasyon düzeni içinde buluşturur.

DEVAMINI OKU

 PARİS SERGİLERİ / 2025 – 2026

fondatıon louıs vuıtton / parıs

Gerhard Richter, Retrospective, Curators: Dieter Schwarz and Nicholas Serota, October 17, 2025–March 2, 2026, Fondation Louis Vuitton, Paris, France,

DAVID ZWIRNER / PARIS

Gerhard Richter, Solo Exhibition, October 20, December 20 2025, David Zwirner, 108, rue Vieille du Temple, 73003 Paris, France.

EXHIBITION CATALOGUE

Gerhard Richter, Contributors: Dieter Schwarz, Designer: Silke Fahnert and Uwe Koch, Publisher: David Zwirner Books, Printer: Triofolio-Verona, 192 pages, English, New York 2023.  

Gerhard Richter Main page DZ Catalog Cover
Gerhard Ricther Main page LV Catalogue

EXHIBITION CATALOGUE

Gerhard Richter, Authors: Nicholas Serota and Dieter Schwarz, Contributors: Michael Lüthy, Georges Didi-Huberman, Guy Tosatto, Dietmar Elger, Publisher: Fondation Louis Vuitton, Citadelles&Mazened, English, 416 pages, Papperback with flab, October 2025, Paris. 

soyut ve soyutlama ESASLI RESİM SERİLERİ VE PROJELER

BIRKENAU PAINTINGS

Gerhard Richter,
Birkenau, (Detail), 2014, Oil on canvas, 260 x 200 cm each.
loan from Gerhard Richter Art Foundation, Photo: David Brandt, courtesy Gerhard Richter Archive Dresden © Gerhard Richter (18102025)

Birkenau resimleri (2014), Auschwitz-Birkenau ölüm kampında gizlice çekilmiş dört fotoğrafa dayanır. Bu görüntüler üzerinde çalışmaya başlayan Richter, boyayla müdahale eder, üzerini kapatır. Oluşan katmanları silerek yırtık yüzeyler oluşturur. Bu eylem, tarihsel travmanın kasvetli belgeleri ile yeniden üretilen foto-resim arasındaki görselliğin eşzamanlı ve görkemli karşıtlığı ile uyumu ile sanatçının dönüştürme cüretini yansıtır. Böylece, sanatın kimlik ve kolektif hafıza meseleleriyle hesaplaşma becerisini sorgular. Bu resimlerin altında gizlenmiş tarihi travmanın kasvetli görüntüleri artık görünür olmasa da, bir şekilde hafıza izlerini yansıtan duygu yüklü temsiller olarak tescillenir. 

STRIP-TOWER

Gerhard Richter, 
Strip-Tower,  
25 April 2024 – 9 February 2025, Serpentine South Gallery, 
Kensington Gardens, London. Image: Strip-Tower (2023) by Gerhard Richter © 2024, Gerhard Richter, Prudence Cuming Associates.

Strip-Tower (2023), Richter’in resim, fotoğraf, dijital reprodüksiyon ve soyutlama alanındaki altmış yıllık araştırmalarını genişleten bir projedir. Şerit Resimler serisini 2010 yılında geliştirmeye başlayan sanatçı, fotoğraflanan ve taranan Soyut Resim 724-4 adlı  eserini, dijital ortamda iki şeride, ardından dört, sekiz, on altı ve otuz iki şeride bölerek yatay ve dikey şeritlere dönüştürdü. Tablonun dikey şeritleri yatay olarak gerildi ve alüminyum üzerine lamine edilerek pleksiglas ile kaplandı. Strip-Tower’i oluşturan renkli çizgili seramik karolar, kesişen dik panelleri kaplayan yoğun bir kompozisyondur. Bu çalışma esasında, Richter’in yansımalar, sistemler ve tekrarlar fikrine olan süregelen ilgisini temel alır. Sanatçının altmış yılı aşkın süredir pratiğini meşgul eden resim, fotoğraf, dijital reprodüksiyon ve soyutlama ile öz-inceleme yaklaşımının bir simge anıtına dönüşmüştür. 

CAGE PAINTINGS

Gerhard Richter
Cage 6, 2006, Oil on canvas, 300×300 cm. 897-6, Tate Collection, London UK. Exhibiton: Gerhard Richter: Cage Paintings
19 April – 26 June 2021, Gagosian Gallery, New York, USA

Gerhard Richter tarafından 2006 yılında tasarlanan bir dizi resim, Amerikalı deneysel besteci John Cage’in adını alır. Cage resimleri, kademeli ve katlı boyama ve silme işlemlerinin bir sonucudur. Yüzeyleri, silinmiş ve kazınmış izlerle, fırça darbeleriyle ve narin ve akıcı olduğu kadar, daha kaba ve katı da görünebilen boyalı alanlardan oluşur. John Cage’in ortam sesi ve sessizlik hakkındaki fikirlerine ilgi duyan Richter, bu seride radikal bir davranış sergilemiş, ellerini kullanmayı reddederek ünlü sileceğini devreye sokmuştur. Richter, ayrıca 2020 yılında, bu serinin etkilerini sürdüren altı parçalık bir baskıresim serisini de oluşturmuştur. Hem boyalı hem de basılı hâliyle Cage resimleri, renklerin duygusal etkilerinin sorgulandığı, dinamik beden hareketleriyle doğaçlamaya dönüşen boyasal bir süreci buluşturulduğu önemli bir seridir. 

STRIP PAINTINGS

Gerhard Richter
921-4 Strip, 2011,
Oil on canvas. Photo: Marian Goodman Gallery

Richter’in Strip (Şerit) resimleri, kariyerinin son dönemlerinde ortaya çıkan özgün ve kavramsal bir seridir. Soyut çalışmalarından oldukça farklıdır. Soyut resimlerinin dijital fotoğraflarından hareketle, ince renkli şeritlere dönüştürülmesinden oluşur. Strip/şerit resim serileri, zaten soyut olan bir resmin daha da soyutlanması işlemidir. Richter burada imgenin dönüşümü ve veri kaybı ya da kazanımı meselesi üzerinde durmaktadır. Sanatçının elinin tamamen ortadan kalkması anlamına gelen bu yeni resim pratiği, renkli dikey ya da yatay çizgilerden oluşan, optik titreşimli görsel yapılar üretmektedir. Öte yandan 2011 yılında başlayan bu resim serisi, Richter’in sanat yapma sürecine dair düşüncelerinin en radikal ifadelerinden biri olarak kabul edilir. Resmin ne olduğu, sanatçının rolü ve dijital çağda imge üretimi gibi temel sorunlar üzerine derinlemesine bir sorgulama içerir. 

4900 COLOURS

Gerhard Richter
4900 Colors,
Exhibition View, 12 March – 17 July 2021, Espace Espace Louis Vuitton, Séoul / Korea © Courtesy of the artist and Fondation Louis Vuitton
 

4900 Colours, göz alıcı kaleydoskopik renk tabakaları oluşturmak için ızgara biçiminde rastgele düzenlenmiş parlak monokrom karelerden oluşur. 25 renkli kareden oluşan 196 kare panel, büyük ölçekli tek bir parçadan çok sayıda küçük resme kadar çeşitli varyasyonlarda yapılandırılacak şekilde tasarlanmıştır. Richter, Serpentine Galerisi için 2008 yılında özel olarak 49 resimden oluşan bir versiyon geliştirmiştir. 4900 Renk, kısmen Richter’in İkinci Dünya Savaşı sırasında yıkılan vitrayların yerine geçen Köln Katedrali’nin güney transept penceresi tasarımından doğmuştur. 4900 Renk konseptinin gelişiminde önemli rol oynamıştır . 4900 Renk’in gelişimi, Richter’in ilk serisini 1966’da, boya üreticileri tarafından üretilen endüstriyel renk kartelalarını büyük ölçekte kopyalayarak oluşturduğu ızgara resimlerinden de etkilenmiştir. Fotoğraf resimlerinde olduğu gibi, buluntu malzemeyi kaynak olarak kullanması, sanatçının öznel kompozisyon tercihlerini ortadan kaldırmıştır; ancak Renk Kartelası Resimleri bunu bir adım öteye taşıyarak, konu veya temsili amaç arasındaki hiyerarşiyi ortadan kaldırmış ve eşitlikçi bir sanat dili yaratmak için renge odaklanmıştır.

CAM VE AYNA PANELLERİ

Gerhard Richter
11 Panels, 886-5, 2004, Glass and wood, Object each: 2780 x 2120 x 8 cm. Tate and National Galleries Scotland Collection. © Gerhard Richter 

Gerhard Richter’in resimsel temsilin doğası üzerine gerçek anlamda yansımalar içeren cam ve aynalı eserler üretmiştir. Görüntü gerçekliğini yeniden üretmek ya da renkler, dokular, teknikler ve jestlerle denemeler yapmayı sürdürmek için sanatçı bu malzemelerin olanaklarını keşfetmeye çalışır. 1967 yılında ilk cam eserlerini verir. Böylece, temsil ve algı tartışmalarıyla ilgili yeni bir çalışma ve düşünme alanı açar. Sözgelimi, 11 Panels (2004) adlı heykel, malzemenin hem içinden bakılabilme hem de yansıtma özelliğini kullanır. Duvara farklı açılarda yaslanmış her bir cam levhanın şeffaflığı, yansımaları çarpık şekiller halinde çoğaltır ve izleyici esere yaklaşıp uzaklaştıkça bu şekiller sürekli değişir. Bulanıklaştırma etkisi, Richter’in figüratif resimlerinde görülen etkiyi anımsatır.

SERGİ MEKâNLARI

David Zwirner Paris
108, Rue Vieille du Temple
75003 Paris
France

David Zwirner; yenilikçi, özgün ve öncü sergilere ev sahipliği yapan önemli bir sanat galerisidir. Çok sayıda sanatçının kariyer gelişimine yardımcı olan David Zwirner, ilk galerisini 1993 yılında New York’un SoHo semtinde açar. 2002’li yıllarda SoHo’dan Chelsea’ye taşınır. 2012 yılında ise Londra Mayfair semtindeki galerisi ile hemen ardından Hong Kong, Paris ve iki yıl önce de geniş sergileme alanları ve olanaklarına sahip Los Angeles galerilerini hizmete açar. David Zwirner, ayrıca online bir galeri programının yanı sıra, Dialogies adıyla podcast yayını, Utopia Edition adıyla içerik üretimi alanında sanat ortamına katkı sağlamaktadır. Ayrıca David Zwirner Books adıyla katalog ve kitap yayınlarını da sürdürmektedir. 2021 yılında da Platform adıyla sanat eserlerinin satın alınabileceği bir kapsamlı bir şirket kurmuştur.

Fondation Louis Vuitton
8, Avenue du Mahatma Gandi
Bois de Boulagne, 75116 Paris
France

21. yüzyıl mimarisinin en ikonik eserleri arasında yerini alan ve mimari projesi Frank Gehry’e ait olan binada 24 Ekim 2014’ten itibaren hizmet vermeye devam eden Fondation Louis Vuitton, yaratıcı ve yenilikçi projeleri sergilemeye özen gösteriyor. Çağdaş sanat gelişmelerini tarihsel bir bakış açısıyla değerlendiren büyük sergi yapımlarına öncelik veriyor. “Tutkunun Anahtarları”, “Modern Sanatın İkonları, Shchukin Koleksiyonu”, “Courtauld Koleksiyonu: Empresyonizm İçin Bir Vizyon”, “Modern Sanatın İkonları, Morozov Koleksiyonu” gibi yapımların yanı sıra, önemli sanatçılara adanmış “Yeni Bir Dünya İcat Etmek: Charlotte Perriand”, “Simon Hantaï – Yüzüncü Yıl Sergisi” gibi sergileri de sunuyor. Vakıf son olarak ünlü Alman sanatçı Gerhart Richter’in retrospektifine yer veriyor.

GERHARD RICHTER

Gerhard Richter (d. 1932) Almanya’nın Dresden kentinde doğdu. Çocukluğunu ve gençliğini Waltersdorf’ta geçirdi. 1951-1956 yılları arasında Dresden Hochschule für Bildende Künste’de sanat eğitimi aldı. 1959’da Batı Almanya’nın Kassel kentinde düzenlenen Documenta II’yi ziyaret etti ve bu deneyim, sanatçıya sanatsal yönelimini değiştirme konusunda ilham verdi. 1961 yılında Doğu Almanya’yı terk etti. Düsseldorf’taki Staatliche Kunstakademie’de yeniden öğrenim gördü. 1972 yılında, Venedik Bienali’nde Almanya’yı temsil tek başına temsil etmek üzere seçildi. Pek çok tanınmış galeri ve müzede kişisel sergi düzenleyen sanatçı; fotoğraf-resim ilişkisinden türeyen, üslûp geçişkenliği içinde son derece karmaşık görünen çok ve çeşitli eser üretmiştir. Sanatın temsil meselesine ve maddi gerçekliğine derinlemesine bakan sanatçı, Köln’de yaşamakta ve çalışmaktadır. (Photo: Timothy Greenfield Sanders)

Bio

GUIDE / 2021-2025 YAYINLANDI

İZMİR - LONDON

saglamart; dinamik bir anlayış ile hareket eden, kültür-sanat ortamındaki olay ve olgulara, sanatçı tavırlarına, yapıtlara ve yayınlara odaklanan bağımsız bir yayın etkinliğidir. Tüm hakları saklıdır. Görüntü ve yazılar izinsiz kullanılamaz. / saglamart is an independent publishing initiative driven by a dynamic vision, focusing on events and developments in the cultural-artistic landscape, artist perspectives, works, and publications. All rights reserved. Images and texts cannot be used without permission.

Copyright ©
Can Sağlam - Gülay Yaşayanlar Mümtaz Sağlam, 2025.