PARİS OKULU VE TÜRK RESSAMLARI
PARIS (1945 - 1968)
Paris Okulu; İkinci Dünya Savaşının ardında bıraktığı büyük yıkımı, plastik sanatlar adına entelektüel seviyesiyle yarattığı dinamizm sonucu dağıtmaya çalışan önemli oluşumlardan biridir. Karma bir sanatçı grubuyla, sancılı bir dönem ruhunun yol açtığı sıkıntı ve kaygılarla hareket eden bu yaklaşımın bizim açımızdan önemi, ressamlarımızın da etkin bir şekilde bu hareketin içinde yer almasıdır. Böylece, uluslararası bir alanda Türk ressamları, ortak kaygıları ve estetik değerleri aynı düzlemde değerlendirme olanağını bulmuş, belki de ilk kez Avrupa sanatına doğrudan ve tescilli bir şekilde müdahale etme şansını elde etmiştir. Bilindiği üzere Avrupa resminde önemli bir dönemeci oluşturan soyut-dışavurumcu resim hareketi, İkinci Dünya Savaşı’nın bitimiyle yakaladığı çıkış ivmesini yoğun bir şekilde 1970’lı yıllara dek taşımıştır.
Görsel: Fahrelnissa Zeid; (1901-1991) Cehennemim, 1951, Ayrıntı, Tuval üzerine yağlıboya, 205x528 cm. İstanbul Modern Koleksiyonu / Şirin Devrim Bağışı
EXHIBITION
ARKAS SANAT MERKEZİ - İZMİR
L'air de paris / paris havası
L’air de Paris / Paris Havası, Çağdaş Türk Sanatı, 1945-1968, Küratör: Necmi Sönmez, Tasarım Konsepti: Ömer Durmaz, Arkas Sanat Merkezi, 28.09.2022-12.02.2023, İzmir.
L'air de Paris / Paris Havası sergisiyle yeniden gündeme gelen ve Necmi Sönmez’in hassasiyetle üzerinde durduğu, Çağdaş Türk Sanatı’na yön veren bu değişim iradesi; dikkat edilirse soyut dışavurumcu ressamların hayat ile sanat arasında sağladıkları tekinsiz ilişkilere vurgu yapmaktadır. Dönemine göre son derece dinamik bir karaktere sahip olan bu resimleri, sadece güncel gelişmelerin içinde olmanın verdiği heyecanla birlikte; düşünce, duygu ve tepkilerin canlı bir biçimde kaydedildiği bir anlatı oluşturma pratiği olarak nitelemek de yerinde olacaktır. Necmi Sönmez’in bakışıyla bir kez daha tanıklık ettiğimiz, L’Air de Paris / Paris Havası, Çağdaş Türk Sanatı, 1945-1968 adlı sergi, tam da bu bağlamda yüzyılın ikinci yarısından itibaren Paris’te oluşan değerli bir birikim ile soyut ve soyutlama konusundaki kararlı duruşların esaslı bir şekilde yeniden değerlendirilmesi anlamına geliyor.
ARTISTS
Nejad Devrim, Atölyesinde, Cité Falguiére, Paris, 1950 ve 1949.
Nejad (Devrim)
PARIS - NOWY SACZ
Zamanla okunur imgeye giderek sırtını çeviren Nejad, resimlerinde tüm donanımını, tasarlanmış bir yapısal bütün oluşturma adına devreye sokmaktadır. Burada, düzensizliğe yakın bir savrulmayla ritmik, dinamik ve yinelenmiş parçalı birim-alan diyalektiğine bağlı kalarak resmini kurmaktadır. Dağılma ve birleşme esaslı bir döngüde biçimlenen bu yaratıcı çaba, görsel alanı doğrudan mistik bir boyut olarak kavrayan ve soyutlayan bir iradenin etkisi altındadır. Özetle belirtmek gerekirse; kısa değişim evreleri içinde kendini yenileyen Nejad’ın sanatı, Doğu’ya özgü kimlik vurgularıyla yüklü, sürekli bir şekilde iç huzuru ararken hep hüzne bulanan dramatik bir iç yolculuğun ifadesi olarak görülebilir.
Selim Turan ve Mübin Orhon1958-59, Paris, Fotoğraf: Fahri Petek.
Mübin Orhon
PARIS
Mübin Orhon resmini; sınır ihlâlleri içinde kendini kuran, mistik derinliğe sahip gerilimli bir plastik hadise ve bir eylem-zaman gerçekliği olarak tanımlamak mümkündür. Döngüsel hareketlerle içe kıvrılan bu biçimleme eylemi, yüzey-boşluk ilişkisini derinlikli bir alanı olarak kavramaktadır. Mübin; resmini henüz dingin, düz ve monokrom etkilere bürünen düşünsel bir üretim kavrayışına taşımadığı bu evrede, duygusal bağlantılara öncelik vermektedir. Gizemli bir ışık arayışının peşinde, özellikle nesnesiz boşluğa evrilen görkemli bir gökyüzü tasvirini anımsatan işlere imza atmaktadır. Dolayısıyla, bu biçimsiz soyut boşluğa; ruhsal sıkışma hâlinin bir tasavvuru olarak bakılabilir.
Selim Turan
PARIS
Selim Turan’ın entelektüel birikimi; Paris’te yaşanan dönüşümü daha hızlı bir şekilde anlamasını ve eşzamanlı bir şekilde bu üretim sürecine dahil olmasını sağlamıştır. İkonografik düzenlemelerin soyutlandığı varsayımını yedeğinde tutan bu resim anlayışı, Pierre Soulages ve Hans Hartung’un da açık etkileriyle girişilen özgün biçimleme deneylerine dönüşmekte gecikmemiştir. Dolayısıyla Turan; Paris yıllarının ilk evresinde ciddi bir şekilde, soyut-dışavurumcu pratikten ibaret olan sıra dışı bir resim gerçekliğiyle yüzleşmek durumunda kalmıştır. Ve buradan çıkardığı sonuçla (ısrarla non-figüratif bir bağlama çekmek istediğimiz) soyut-dışavurumcu pratiği, ömrünün sonuna dek uyguladığı sahici bir performans olarak görmemizi sağlamıştır.
Hakkı Anlı
PARIS
Hakkı Anlı’nın, zor ve imkânsız görünen ilişki biçimlerinin denendiği sanat yaklaşımında, imgeyi öteleyen soyut-kapalı boşluğun yarattığı gerilimi duyumsamak her zaman olasıdır. Bu eylem-biçim sürekliliği, kendi tinsel bütünlüğünü oluşturan bir estetik varoluşa adanmış gibi durmakta ve aslında sözel dilin katkılarına ihtiyaç duyulacak ölçüde dinamik ve içe dönük bir karanlığı simgelemektedir. Resmin mutlak dinamizmi, bu karanlıkta sonsuz bir öteleme ve reddetme eğilimiyle yeni bir dünyaya açılmakta, soyut-anıtsal bir bütünlükle karşımıza çıkmaktadır. Dahası, Anlı’nın resimleri, yarattığı algı modeli üzerinden modernist bir idealin aldığı karanlık ama o ölçüde mükemmel hâli-biçimi yansıtmaktadır.
Yüksel Arslan
PARIS
Yüksel Arslan Atölyesinde, Paris.
Yüksel Arslan’ın ilk resimlerinde beliren, genel bir insanlık durumu sorgulamasını cinsellik söylemi üzerinden gerçekleştiren Phallisme süreci, yabanıl etkinin gücüyle anlatıyı iyice absurd bir bağlama çeker. Siyah Kalem görselliğinin doğal ve doğrudan akışını andıran bu parçalı, düzensiz ve kopuk eylem-imge tipolojisi; istifçi, mistik (ve kısman naif) bir duyarlıkla inşa edilmektedir burada… Böylelikle oluşan ve farklılaşan görsel bütünlük için, 1960’lı yılların başından itibaren Arture adını kullanmaya başlayan Arslan, resmini geleneksel ve tarihsel bağlamın dışında tuttuğunu gösteren bir yaklaşım içine girer.
Avni Arbaş, Güzin Dino, Nâzım Hikmet, Abdin Dino ve Vera Tulyakova Paris'te, 1961.
Abidin Dino
PARIS
Abidin Dino’nun görsel diline sinen aykırı ve güce-iktidara karşı direnç içeren eleştirel ve tepkisel tavrı, doğal olarak bu görsel dili dışavurumcu bir niteliği de sürükler. Böylelikle zenginleşen ve çeşitlenen bu resim ve desenler, imgesel ve soyut düzleme taşınan ironiyle biçimlenen güçlü bir çizgi sembolizmiyle dramatik, gerçekçüstücü ve ifadeci bir niteliği barındırır. Zaten Abidin’in çizgi dili, tematik bağlamlara özgü değişim gücünü, insan gözlemiyle alâkalı bir bütünleştirme ayrıcalığından alır. Çizginin bu derecede kesintisiz akışını mümkün kılan ve soyutlanmış bir görsellik hadisesi hâlini alan şey ise, aslında aşkın bir desen performansından ibarettir.
Avni Arbaş
PARIS - İSTANBUL
Sanat yaşamının tüm evrelerinde özgür yaklaşımlı bir boyama ve biçimleme eylemini gerçekleştiren Avni Arbaş’ın yapıtları, plastisite ön koşullu ifade sürekliliğin önemli örneklerini içerir. Açık biçimde nesneyi ve figürü resim eylemi için “araç” haline getiren yaratıcı irade, hiçbir güzelleme kaygısına yer vermeksizin, hatta aykırı bir estetik ve kavrayışla son derece etkili çalışmaları ortaya çıkarabilmektedir. Tümüyle soyuta yönelik bir alt yapı ve algılama zemini üzerinde, ayrıntıyı (dahası modeli) göz ardı eden, dinamik bir dışavuruma ya da doğaçlamaya dönük bir boyama ritüelinin duyarlı sonuçlarıyla yüzleşmek mümkündür burada….
SELECTED PUBLICATIONS
Necmi Sönmez, Paris Tecrübeleri, L’ekole de Paris – Çağdaş Türk Sanatı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, Haziran 2019.
Necmi Sönmez, Fahrelnissa Zeid Sözlüğü, Doğan Kitabevi Yayınları, İstanbul, Aralık 2020.
Necmi Sönmez, Tiraje Sözlüğü, Doğan Kitabevi yayınları, İstanbul, 2024.
Adila Laidi-Hanieh, Fahrelnissa Zeid, İç Dünyaların Ressamı, Çevirenler: Esin Berktaş ve Çiçek Öztek, RES Yayını, İstanbul, 2018.
Nejad Devrim & Mübin Orhon İki İmge Yolcusu / Deux voyageurs d’images, Katalog, Küratör ve Metin yazarı: Necmi Sönmez, Arkas Sanat Merkezi Yayınları, İstanbul 2023.
L’air Paris / Paris Havası, Ecole de Paris 1945-1968, Çağdaş Türk Sanatı, Katalog, Küratör ve Metin yazarı: Necmi Sönmez, Tasarım: Ömer Durmaz, Arkas Sanat Merkezi Yayını, İzmir, Eylül 2022.
Mübin Orhon 1924-1981, (Katalog) Önsöz: Abidin Dino, Metin: Necmi Sönmez, Milli Reasürans Sanat Galerisi Yayını, Şubat 2001, İstanbul.
Mübin / Robert ve Lisa Sainsbury Koleksiyonu, (Katalog), Metin: Necmi Sönmez, Ali Artun, Bénédicte Schribaux, Galeri Nev Yayınları, Ankara 2011.
Paris Okulu ve Türk Ressamları Paris: 1945 – 1960, Katalog, Editör: Barş Tut, Metinler: Enis Batur, Ferit Edgü, Philippe Pialoux, Necmi Sönmez, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul Mayıs 2000.
Hakkı Anlı, Fırtına ve Heyecan, Katalog, Metin: Necmi Sönmez, Galeri Nev Yayınları, İstanbul Mart 1998.
Necmi Sönmez, Selim Turan, Tez-Antitez-Sentez, Selim Turan’ın Sanat Serüveni, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, Ağustos 2016.
Fahrelnissa ile Nejad: Gökkuğında İki Kuşak, Editör: Cem İleri, Metinler: Haldun Dostoğlu, Zeynep Yasa Yaman, Lydia Harambourg, Tasarım: Tut Ajans, İstanbul Modern Yayınları, Mayıs 2006.
RELATED CONTENTS
EDITED BY
saglamart; dinamik bir anlayış ile hareket eden, kültür-sanat ortamındaki olay ve olgulara, sanatçı tavırlarına, yapıtlara ve yayınlara odaklanan bağımsız bir yayın etkinliğidir. Tüm hakları saklıdır. All rights reserved. Görüntü ve yazılar izinsiz kullanılamaz. Images and texts cannot be used without permission.